Οι διαμάχες για τη διαδοχή του Μωάμεθ, μετά το θάνατό του, προκάλεσαν σχίσμα στο Ισλάμ, με συνέπεια τη διάσπαση των μουσουλμάνων σε δύο κυρίαρχα ρεύματα: τους Σουνίτες, που αποτελούν τη πλειοψηφία των μουσουλμάνων, και τους Σιίτες, οι αποτελούν τη μειοψηφία. Οι διαφορές και οι διαμάχες των ανωτέρω κινημάτων επεκτάθηκαν τόσο στο επίπεδο του δόγματος της πίστης όσο και στο επίπεδο της πολιτικής και θρησκευτικής εξουσίας.
Η jihad και το «βίαιο Ισλάμ», τα οποία φτάσανε να υφίστανται μέχρι και σήμερα παρά το πέρασμα των αιώνων, έχουν σίγουρα αιτίες ύπαρξης και αιτίες αναζωπύρωσης. Πιθανόν, όμως, να υπάρχουν και ελπίδες και προοπτικές για ένα φιλειρηνικό Ισλάμ, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις.
Αρχές του 7ου αιώνα, σε ένα φτωχό έμπορο από τη Μέκκα της Αραβίας αποκαλύπτεται ένας άγγελος. Ο άγγελος του μεταφέρει το «λόγο» του Θεού μέσω ενός βιβλίου, του Κορανίου. Από τότε, η νέα αυτή θρησκεία ενσωματώθηκε σε όλες τις κοινωνικές και πολιτικές πτυχές της ζωής των μουσουλμάνων, και επεκτάθηκε σε ένα μεγάλο μέρος του κόσμου.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ-ΜΩΑΜΕΘ-ΚΟΡΑΝΙ-ΔΙΚΑΙΟ
1.1 Μωάμεθ
1.1.1 Βίος μέχρι την «Αποκάλυψη»
1.1.2 Η «Αποκάλυψη»
1.1.3 Επέκταση του Ισλάμ από τον Μωάμεθ
1.2 Κοράνι-Θεμέλια Πίστης
1.2.1 Κοράνι
1.2.2 Οι Πέντε Στύλοι του Ισλάμ
1.3 Μουσουλμανικό-Ισλαμικό Δίκαιο
1.3.1 Ηθική και Πολιτική
1.3.2 Οικονομία
1.3.3 Η Γυναίκα στο Ισλάμ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
ΣΟΥΝΙΤΕΣ ΚΑΙ ΣΙΙΤΕΣ ΣΤΟ ΙΣΛΑΜ.
2.1 Σχίσμα στο Ισλάμ
2.1.1 Διαδοχή του Μωάμεθ
2.1.2 Εμφάνιση των Σουνιτών και Σιιτών
2.2 Σουνίτες
2.3 Σιίτες
2.4 Διαφορές Σουνιτών-Σιιτών
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΒΙΑΣ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗΣ ΣΤΟ ΙΣΛΑΜ
3.1 Κόσμος του Πολέμου, Κόσμος της Πίστεως και Jihad
3.2 Αιτίες Βίας στο Ισλάμ
3.3 Προοπτική Ειρηνικής Συνύπαρξης Ισλάμ και Λοιπού Κόσμου
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Κατά τον έκτο και τις αρχές του έβδομου αιώνα, ένας σαρωτικός άνεμος αλλαγών έπνεε σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή. Οι αυτοκρατορίες των Βυζαντινών και Σασσανιδών [Αυτοκρατορία των Σασσανιδών:, Ιρανσάρ και Ιράν στα νέα περσικά, ήταν η τελευταία προ-ισλαμική ιρανική Αυτοκρατορία, η οποία κυβερνήθηκε από τη δυναστεία των Σασσανιδών από το 224 έως το 651.Η Αυτοκρατορία των Σασσανιδών, η οποία διαδέχθηκε την Παρθική Αυτοκρατορία, υπήρξε από τις μεγαλύτερες δυνάμεις στη Δυτική και Κεντρική Ασία, μαζί με τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και μετέπειτα τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, για μια περίοδο μεγαλύτερη των 400 ετών.] μαστίζονταν από ατελείωτους πολέμους που με διαλείμματα κράτησαν από το 540 έως το 629. Η δύναμη και η επιρροή των αυτοκρατοριών άγγιξε τμήματα της αραβικής χερσονήσου, και δεκάδες ερωτήματα, σχετικά με το νόημα της ζωής και τον τρόπο που θα έπρεπε να βιώνει τη ζωή ο άνθρωπος, ταλάνιζαν τις οργανωμένες κοινωνίες.
Η επικρατούσα παραδοσιακή θρησκεία στην Αραβία πριν την εμφάνιση του Ισλάμ ήταν ένας συνδυασμός ανιμισμού [ Ανιμισμός: Η αρχέγονη ανθρώπινη θρησκεία η οποία θεμελιώνεται στην πεποίθηση της ύπαρξης πνευματικών υπάρξεων που εμψυχώνουν κάθε μορφή και εκδήλωση του φυσικού κόσμου (άνθρωποι, φυτά ζώα και ουράνια πλάσματα). ] και πολυθεϊσμού. Ευρέως διαδεδομένη ήταν η λατρεία πνευμάτων που κατοικούσαν στα δέντρα και στις πηγές των οάσεων. Ανώτερος μεταξύ των τοπικών θεοτήτων ήταν ο Αλλάχ (Al ilah) [ Αλλάχ (Al ilah): σημαίνει ο Θεός και ετυμολογικά συνδέεται με την εβραϊκή λέξη Elohah, που χρησιμοποιείται στη Βίβλο για το Θεό.]: ο δημιουργός του κόσμου. Επιπλέον, διαδεδομένη ήταν και η λατρεία των ιερών λίθων, για τους οποίους πίστευαν ότι περιέχουν κάποια δύναμη που μπορούσε να μεταδοθεί στον πιστό με την επαφή. Σημαντικό ιερό στο οποίο γίνονταν ετήσια προσκυνήματα ήταν η Καάμπα στη Μέκκα, ένα μεγάλο οικοδόμημα κυβικού σχήματος, χτισμένο πάνω σε έναν από αυτούς τους ιερούς λίθους, το οποίο στέγαζε, επίσης, αγάλματα πολλών άλλων θεοτήτων. Υπήρχαν, ακόμη, ιουδαϊκές και χριστιανικές κοινότητες.
Η μετάβαση από τη νομαδική κοινωνία των βεδουίνων σε μια πιο οργανωμένη αστική ζωή, με τη δημιουργία πόλεων γύρω από οάσεις, έφερε την απομάκρυνση από την παραδοσιακή θρησκεία σε πολλά μέρη της Αραβίας. Ως αποτέλεσμα, αυξήθηκε η επιρροή των δύο μεγάλων μονοθεϊστικών θρησκειών, του ιουδαϊσμού και του χριστιανισμού. Η κατανόηση του ανωτέρω πολυσύνθετου θρησκευτικού πλαισίου είναι απαραίτητη για την κατανόηση της ανάπτυξης του Ισλάμ.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ-ΜΩΑΜΕΘ-ΚΟΡΑΝΙ-ΔΙΚΑΙΟ
1.1 Μωάμεθ
1.1.1 Βίος μέχρι την «Αποκάλυψη»
Η ιστορία του προφήτη του Ισλάμ τη γνωρίζουμε κυρίως από αραβικές πηγές και η οποία καθαγιάστηκε από τη μουσουλμανική παράδοση. Πηγές σε άλλες γλώσσες πιστοποιούν πλήρως μεν την κατάκτηση μιας αυτοκρατορίας από τους Άραβες, δίνουν όμως μία διαφορετική ερμηνεία της αποστολής του Μωάμεθ από αυτή της μουσουλμανικής παράδοσης. Παρόλα αυτά έχει επικρατήσει η παραδοσιακή περιγραφή των αραβικών πηγών, και με αυτή «βοηθό» θα παρουσιαστεί ο βίος του Μωάμεθ στο κείμενο, αν και με περίσσεια επιφύλαξη.
Το πιο ασαφές κομμάτι της ζωής του Μωάμεθ είναι τα πρώτα χρόνια, σύμφωνα με τους βιογράφους του. Η ημερομηνία της γέννησής του δεν είναι επιστημονικώς καθορισμένη. Ο Μωάμεθ (Μuhammad), όπως αναφέρουν οι βιογράφοι του, γεννήθηκε στη Μέκκα, μια πόλη της Δυτικής Αραβίας, κατά πάσα πιθανότητα το έτος 570. To όνομα Μuhammad [ Μuhammad: Το πλήρες όνομά του, σύμφωνα με τους κανόνες της αραβικής ονοματοδοσίας, είναι Αμπού αλ Κασίμ Μουχαμάντ ιμπν Αμπνταλλάχ αλ Χασιμί αλ Κουρασί (ابو القاسم محمد ابن عبد الله ابن عبد المطلب ابن هاشم). Το πρώτο μέρος (Αμπού Αλ-Κασίμ) υποδηλώνει πως υπήρξε πατέρας ενός αγοριού, ονόματι Αλ-Κασίμ, που πέθανε πρόωρα. Αμπνταλλάχ είναι το όνομα του πατέρα του, ενώ το υπόλοιπο τμήμα του ονόματος δείχνει πως ανήκε στην πατριά Χασίμ, της φυλής Κουραΐς (Quraysh).] σημαίνει «δοξασμένος», ήταν αρκετά διαδεδομένο τότε, και αποτελεί πλέον το πιο συνηθισμένο ανδρικό όνομα στον ισλαμικό κόσμο. Ο πατέρας του, Αμπνταλλάχ, πέθανε λίγους μήνες πριν τη γέννησή του, ενώ η μητέρα του, Αμίνα, πέθανε όταν ο Μωάμεθ ήταν έξι ετών. Την ανατροφή του ανέλαβε τότε ο παππούς του (Αμπντάλ Μουτάλεμπ) και κατόπιν ο θείος του (Αμπού Τάλεμπ), μεγαλέμπορος, ο οποίος τον προσέλαβε στα καραβάνια του. Όντας ορφανός και πτωχός, ο Μωάμεθ έπρεπε να εργαστεί διότι κοινωνικώς άνηκε πάντα στους φτωχούς.
Αργότερα προσλήφθηκε στην υπηρεσία μίας πλούσιας χήρας εμπόρου, της Χαντίτζα. Η ίδια αργότερα τον ερωτεύτηκε και του πρότεινε γάμο, παρά την μεγάλη διαφορά της ηλικίας τους (εκείνη σαράντα ετών, εκείνος είκοσι πέντε). Από τον γάμο αυτό απέκτησε τέσσερις θυγατέρες (εκ των οποίων η μία λεγόταν Φατιμά), ενώ όλοι οι γιοι πέθαναν σε πολύ νεαρή ηλικία. Με το γάμο αυτό αλλάζει πλέον και η κοινωνική θέση του Μωάμεθ στη Μέκκα. Γίνεται πλέον υπολογίσιμος προύχοντας. Επιπλέον υιοθέτησε τον εξάδελφό του Αλή, γιο του θείου του Αμπού Τάλεμπ. Η Χαντίτζα απαίτησε από τον Μωάμεθ να μην παντρευτεί παράλληλα καμιά άλλη γυναίκα, αντίθετα με το έθιμο της πολυγαμίας που ίσχυε τότε στην αραβική χερσόνησο.
Ανήσυχη θρησκευτική φύση ο Μωάμεθ, φιλοσοφούσε πάνω σε προβλήματα της ζωής, της κοινωνίας, της αδικίας, της φτώχειας και της τελικής παγκόσμιας κρίσης, επηρεασμένος από τον μονοθεϊσμό και την αντίληψη του τέλους του κόσμου με την Τελική κρίση. Οι πνευματικές και οι κοινωνικο-πολιτικές αυτές ανησυχίες αποτελούν το υπόβαθρο της κριτικής του απέναντι στην άρχουσα ιδεολογία της Μέκκας. Η αδιαφορία όμως και η περιφρόνηση που αντιμετώπιζε από το κατεστημένο της Μέκκας, μαζί με το γεγονός του αποκλειστικού του γάμου μόνο με μία γυναίκα σε ένα πολυγαμικό περιβάλλον και της απουσία άρρενος διαδόχου, δημιουργούσαν προβλήματα στη ζωή του.
1.1.2 Η «Αποκάλυψη»
Κάθε χρόνο ο Μωάμεθ αποσυρόταν σε μια ορεινή σπηλιά, έξω από τη Μέκκα, για να διαλογιστεί, επηρεασμένος από το παράδειγμα των χριστιανών μοναχών. Γύρω στο 610, όταν ο Μωάμεθ ήταν περίπου σαράντα ετών, ισχυρίζεται ότι είχε ένα όραμα, μια «αποκάλυψη» στη σπηλιά του. Ο αρχάγγελος Γαβριήλ παρουσιάστηκε μπροστά του και του μετέφερε τους λόγους του θεού. Ο Μωάμεθ ενώ στην αρχή δεν ανακοίνωνε τίποτε σε κανένα, κατόπιν, όπως το όραμα συνεχιζόταν άρχισε να επαναλαμβάνει τους αγγελλομένους από τον αρχάγγελο λόγους στον στενό του κύκλο. Οι αποκαλύψεις αυτές αργότερα, μετά το θάνατό του, γράφτηκαν και απετέλεσαν το κοράνι(Quran) [ Κοράνι (Quran): Η λέξη διαβάζω – στα αραβικά qara’a- έχει την ίδια ρίζα με τη λέξη κοράνι, qur’an, που σημαίνει «ανάγνωσμα», «απαγγελία».]. Η γυναίκα του, Χαντίτζα, ήταν η πρώτη που ακολούθησε τον Μωάμεθ όταν μίλησε για τις «αποκαλύψεις» του (μαζί με τον ξάδερφό του Αλή), και η οποία τον επηρέασε σημαντικά στη θρησκευτική του εξέλιξη.
Τα μηνύματα που άρχισε να μεταδίδει σε αυτούς που τον ακολουθούσαν και τα οποία πίστευε ότι του είχαν αποκαλυφθεί από άγγελο του Θεού, ήταν τα εξής:
α. Θα έφθανε το τέλος του κόσμου.
β. Ο παντοδύναμος Θεός, που είχε πλάσει τον άνθρωπο, θα τους έκρινε όλους.
γ. Οι απολαύσεις του παραδείσου και τα δεινά της κόλασης περιγράφονταν με γλαφυρότητα.
δ. Αν όσο ζούσαν υποτάσσονταν στο θέλημα του Θεού, θα βασίζονταν στο έλεός του όταν ερχόταν η ώρα της κρίσης.
ε. Ήταν θέλημα Θεού να επιδείξουν την ευγνωμοσύνη τους με τακτική προσευχή και άλλες τελετές, αλλά και με αγαθότητα και με σεξουαλική εγκράτεια.
Το κήρυγμα του Μωάμεθ, εκτός απ’ τον στενό κύκλο των οικείων και των προσωπικών του φίλων, άρχισε να βρίσκει σιγά-σιγά οπαδούς στη Μέκκα μεταξύ διαφόρων κοινωνικών στρωμάτων. Το όνομα που επέλεξαν για να επικαλεστούν το Θεό ήταν «Αλλάχ», το οποίο χρησιμοποιούσαν ήδη για έναν από τους τοπικούς θεούς. Όσοι εντέλει υποτάχθηκαν στο θέλημα του Αλλάχ έγιναν γνωστοί ως μουσουλμάνοι (muslim) [ Μουσουλμάνος (muslim): είναι αυτός που «υποτάσσεται και παραδίνεται στο Θεό». Η λέξη αυτή έχει την ίδια ρίζα με το Ισλάμ(Islam), η οποία σημαίνει «ευσεβής υποταγή» στο Θεό. ].Το 619 (χρονιά του «πένθους») πεθαίνουν οι δύο από τους πλέον σημαντικούς προστάτες του, η σύζυγός του Χαντίτζα, και ο θείος του Αμπού Τάλεμπ. Λόγω της εναντίωσης των πολυθεϊστών και του πολιτικό-οικονομικού κατεστημένου της Μέκκας στο κήρυγμα του Μωάμεθ, άρχισαν οι διωγμοί εναντίον των κοινωνικώς «αδυνάτων» μελών της ομάδας του.
1.1.3 Επέκταση του Ισλάμ από τον Μωάμεθ
Ο Μωάμεθ κηρύττοντας στη Μέκκα ονόμασε τον εαυτό του «προφήτη» ή «αγγελιοφόρο» του Θεού, βρέθηκε σε πολύ δυσάρεστη θέση από την εναντίωση των μεγάλων οικογενειών. Έτσι στις 24 Σεπτεμβρίου 622 άφησε μυστικά την Μέκκα και έφτασε στον οικισμό Γιαθρίμπ (τη σημερινή Μεδίνα), σε μια όαση περίπου 200 χιλιόμετρα βόρεια της Μέκκας. Η ημερομηνία αυτή της μετοίκισης στη Μεδίνα, από την οποία οι μετέπειτα γενιές θα χρονολογούσαν την έναρξη της μουσουλμανικής εποχής και του μουσουλμανικού ημερολογίου, είναι γνωστή ως «Εγίρα»(hidjra, από το hadjara, εξέρχομαι, μεταναστεύω).
Στη Μεδίνα ο Μωάμεθ γρήγορα έγινε θρησκευτικός αλλά και στρατιωτικός και πολιτικός ηγέτης. Με τις λεηλασίες των καραβανιών που άνηκαν σε οικογένειες της Μέκκας απέκτησε μια γερή οικονομική βάση. Τέτοιες ενέργειες όμως ήταν ένας αγώνας να κερδίσει τον έλεγχο της Μέκκας, καθώς και προσπάθεια να επεκτείνει την καινούρια θρησκεία. Η μάχη ή «αγώνας», έχει το ίδιο όνομα που χρησιμοποιήθηκε αργότερα για να περιγραφεί ο ιερός πόλεμος: τζιχάντ (jihad) [ ζιχάντ (jihad): Η λέξη προέρχεται από το ρήμα jahada που, κατά τον A.Kazimirski, «Distionnaire Arabe-Francais», μπορεί να έχει τις εξής έννοιες, ανάλογα με διάφορες γραμματικές παραλλαγές του: εργάζομαι ενδελεχώς ή με ζήλο, καταγίνομαι με κάτι, προσπαθώ, βασανίζω, ενοχλώ, αγωνίζομαι, πολεμώ, παλεύω, μάχομαι, διεξάγω ιερό πόλεμο, πολεμώ τους άπιστους ή αιρετικούς κλπ. Επίσης υπάρχουν εδάφια του Κορανίου όπου το ρήμα jahada δεν έχει πάντοτε την έννοια του πολέμου(ΚΕ-52, ΚΘ-6, ΚΘ-8, ΚΘ-69) ]. Στον αγώνα για τον Αλλάχ δόθηκε η προτεραιότητα απέναντι σε κάθε άλλη σκέψη, αλλά και απέναντι στις παραδοσιακές ηθικές και θρησκευτικές έννοιες. Στη δεκαετία που ακολούθησε ο Μωάμεθ υπέταξε τη Μέκκα καθώς και μεγάλα τμήματα της Αραβίας, χρησιμοποιώντας στρατιωτικές και διπλωματικές μεθόδους. Ταυτόχρονα η διδασκαλία του αποκτά έναν πιο διεθνή χαρακτήρα, απευθύνεται στο σύνολο της Αραβίας, και σε ολόκληρο τον κόσμο, ενώ η θρησκεία διαχωρίζεται ρητά από αυτή των Εβραίων και των χριστιανών. Επιπλέον ήρθε σε ρήξη με τους Εβραίους και προέβη στην εκδίωξή τους ή τη θανάτωσή τους, και παράλληλα δόθηκε νέα έμφαση στην πνευματική συγγένεια του Μωάμεθ με τον Αβραάμ, μέσω του γιου του Αβραάμ, Ισμαήλ [Ισμαήλ: Ο πρωτότοκος γιος του Αβραάμ που γέννησε η Αιγύπτια Χάγκαρ, η δούλα της Σάρας, και από τον οποίο ο Μωάμεθ ανάγει την καταγωγή του. ], προσπαθώντας να προσδώσει ιστορικό κύρος και στη δική του θρησκεία. Ο Αβραάμ δεν αντιμετωπίζονταν πλέον μόνο ως Εβραίος ή χριστιανός, αλλά ως κοινός πρόγονος τόσο των δύο πρώτων, όσο και των μουσουλμάνων.
Ο Μωάμεθ ένωσε όλους τους μουσουλμάνους και τους προστατευόμενούς τους σε μια κοινότητα ή αδελφότητα, την umma [Umma: Ο όρος αυτός προέρχεται από τον εβραϊκό umma, που σημαίνει «λαός» ή «φυλή» και που έχει την ρίζα σε αντίστοιχο όρο των Σουμερίων. ] των πιστών. Το ισλαμικό κράτος που έφτιαξε ο Μωάμεθ ήταν μια ομοσπονδία φυλών, της προ-ισλαμικής περιόδου, η υπερ-φυλή, και επιθυμούσε μέσω αυτού τη δημιουργία ενός πλαισίου εντός του οποίου οι μουσουλμάνοι να έχουν τη δυνατότητα να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Ο Μωάμεθ, πριν το τέλος του, επιβάλλεται και ως νομοθέτης στο όνομα του Αλλάχ, καθορίζοντας τα κατωτέρω:
α. Βελτιώνει τη θέση της γυναίκας, εξασφαλίζοντας την οικονομική ανεξαρτησία σε περίπτωση θανάτου των γονιών ή του συζύγου της.
β. Ρυθμίζει τις διαφορές μεταξύ των φυλών.
γ. Καταργεί το δίκαιο αίματος (εκδίκηση για δολοφονία ανθρώπου) προς όφελος του ανταποδοτικού δικαίου. Ο Μωάμεθ προσπαθούσε να πείσει τους πολίτες να αποδεχθούν τη λύση της αποζημίωσης για το αίμα που χύθηκε και τη διαπραγμάτευση για το ύψος της αποζημίωσης αυτής [«Είδος έναντι ζωής»: Το Κοράνιο λαμβάνει θέση υπέρ της αποζημίωσης σε είδος. Σε περίπτωση όπου ένας πιστός δολοφονεί κατά λάθος άλλο πιστό, τότε επιτάσσεται σε αυτόν να απελευθερώσει ένα δούλο του και να καταβάλλει αποζημίωση στην οικογένειά του θανόντος (100 καμήλες για άντρα, 50 καμήλες για γυναίκα).].
δ. Οργανώνει τη μοιρασιά των λαφύρων μεταξύ των μαχητών.
ε. Καθορίζει τις γενικές γραμμές του «δίκαιου πολέμου»(τζιχάντ) ενάντια στους εχθρούς.
στ. Καθορίζει την υποχρέωση καταβολής φόρου (jizya) σε όσους απέρριπταν να ασπαστούν τον Ισλαμισμό και δεν είχαν αιχμαλωτιστεί στη μάχη, με αντάλλαγμα το δικαίωμα προστασίας από το ισλαμικό κράτος.
Ο Μωάμεθ μετά το θάνατο της πρώτης συζύγου του, Χαντίτζα, δημιούργησε δεσμούς εξ αγχιστείας με τους κυριότερους «συντρόφους» του: παντρεύεται με τις κόρες τους, και εκείνοι παντρεύονται με τις δικές του. Πιθανή εκτίμηση είναι ότι παντρεύτηκε έντεκα με δώδεκα φορές μετά το θάνατο της Χαντίτζα. Ο «Προφήτης» πεθαίνει στις 8 Ιουνίου του 632 στη Μεδίνα, χωρίς να αφήσει αρσενικό κληρονόμο. Μέχρι το θάνατό του, το 632, είχε πετύχει να ενώσει το μεγαλύτερο μέρος της Αραβίας σε ένα ισλαμικό κράτος, με θρησκεία που έγινε πιο σημαντική από τους παλαιούς δεσμούς της οικογένειας και της φυλής.
1.2 Κοράνι -Στύλοι του Ισλάμ
1.2.1 Κοράνι
Το Κοράνι (Qur’an), σημαίνει ανάγνωσμα, απαγγελία. Το Κοράνι είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο στηρίζεται το Ισλάμ και, κατά τους μουσουλμάνους, είναι το αντίγραφο ενός «ουράνιου» πρωτότυπου. Στους ανθρώπους κυκλοφορεί απλά ένα αντίγραφό του. Το πρωτότυπο αυτό βρίσκεται πάντοτε μπροστά στον Θεό. Το Κοράνι υποτίθεται ότι περιέχει το λόγο του Θεού αυτούσιο, έτσι όπως «έφτασε» στον Προφήτη Μωάμεθ. Έχει την ίδια θέση που έχει στον χριστιανισμό ο Ιησούς ως προαιώνιος Λόγος του Θεού. Μία σημαντική διαφορά μεταξύ της Βίβλου και του Κορανίου είναι ότι η Βίβλος είναι ιστορική γραφή, ενώ το Κοράνι είναι «άκτιστο», δεν δημιουργήθηκε, αλλά υπήρχε προαιώνια. Μία ακόμα διαφορά είναι ότι ο Μωάμεθ δεν έκανε θαύματα, όπως λέγεται ότι έκανε ο Ιησούς. Το μόνο «θαύμα» που έκανε ο Προφήτης του Ισλάμ ήταν ότι μετέφερε τον αιώνιο λόγο του θεού στους ανθρώπους.
Είναι βιβλίο που διαιρείται σε 114 κεφάλαια που εκτείνονται σε 6.200 στίχους. Κάθε κεφάλαιο ονομάζεται «σούρα» (surat) και μπορεί να απαρτίζεται από λίγους μόνο στίχους ή να περιέχει πάνω από διακόσιους. Τα δύο μεγαλύτερα (Η Βούς, 2ο και Οι Ποιηταί, 3ο) έχουν αντιστοίχως 286 και 227 στίχους, ενώ τα μικρότερα (Η Δείλη, 103ο, Το Κάουθερ, 108ο, Η Επικουρία, 110ο) μόνο τρεις. Αλλά και οι στίχοι δεν έχουν ορισμένη έκταση, μερικοί αποτελούνται από δύο μόνο λέξεις, άλλοι από πολλές δεκάδες. Η κατάταξη των κεφαλαίων δεν γίνεται με βάση τη λογική ή χρονολογική σειρά. Προηγούνται κατά κανόνα τα εκτενέστερα και έπονται τα συντομότερα. Εξαίρεση αποτελεί το πρώτο κεφάλαιο, «Η Έναρξις», είναι μία σύντομη σούρα που έχει τη μορφή προλόγου. Αυτή επαναλαμβάνεται από τους πιστούς μουσουλμάνους τουλάχιστον δύο φορές σε κάθε προσευχή.
Το κείμενο του Κορανίου χαρακτηρίζεται από τη μουσικότητα του περιεχομένου, που έχει γραφτεί με ομοιοκαταληξία. Αυτό το χαρακτηριστικό οι μουσουλμάνοι ερμηνεύουν ως ένδειξη της θεϊκής προέλευσης του κειμένου. Επίσης παρατηρείται ότι το πρώτο πρόσωπο του κειμένου δεν είναι πάντα ο Θεός. Κάποιες φορές, όπως στην πρώτη σούρα, είναι ο πιστός που απευθύνεται στο Θεό, άλλες φορές είναι ο Προφήτης και άλλες φορές δεν είναι σαφές το υποκείμενο. Το περιεχόμενο του Κορανίου χαρακτηρίζεται από ετερογένεια: κομμάτια φανατισμένα - κομμάτια προφητικά, που αναγγέλλουν το τέλος του κόσμου, την ημέρα της κρίσης, απειλώντας τους άθεους, τους άπιστους και τους υποκριτές με τα χειρότερα βασανιστήρια ή αντίθετα, υποσχόμενα στους πιστούς ανταμοιβή από το Θεό – ακολουθούν μετά πιο αφηγηματικά κομμάτια, τα οποία έχουν δανειστεί στοιχεία από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη.
Σύμφωνα με τη μουσουλμανική παράδοση ο τρίτος διάδοχος (χαλίφης) του Προφήτη, Ουθμάν ιμπν Αφάν (Uthman ibn Affan), ο οποίος καθοδηγούσε την κοινότητα των πιστών από το 644 έως το 656, έγραψε την τελική και σύγχρονη εκδοχή του Κορανίου. Από τις δεκατέσσερις αναγνωρισμένες εκδοχές, λόγω των παράλληλων παραδόσεων του Κορανίου, οι επτά κατόρθωσαν να κυριαρχήσουν στο πέρασμα του χρόνου. Η διάδοση της τυπογραφίας και η επίσημη έκδοση του Κορανίου το 1923 στο Κάιρο, ευνόησαν τη μία από τις επτά αναγνώσεις σε βάρος των υπολοίπων έξι. Τελικώς, όχι η προφορική μετάδοση του «Θείου» κειμένου του Κορανίου, αλλά μία τεχνολογική πρόοδος στις αρχές του 20ου αιώνα, καθόρισε την κυρίαρχη εκδοχή.
Το κείμενο του Κορανίου, ως έργο αναφοράς, συμπληρώθηκε αφενός από τη βιογραφία του Προφήτη και αφετέρου από το «Παράδειγμα»-«Παράδοση» του Προφήτη, δηλαδή τη «σούνα»(sunnat) [Sunnat (σούνα): η σούνα περιλαμβάνει τις παραδόσεις (hadith) περί των πράξεων και λόγων του Μωάμεθ, όπως και τα ιστορικά προηγούμενα που αντλούνται από τη ζωή του Μωάμεθ, με την ακόλουθη μορφή: «Ο τάδε έμαθε από τον τάδε, ο οποίος έμαθε από τον τάδε, ... ότι ο Προφήτης έκανε ή είπε αυτό σε αυτή την περίπτωση.» ].
1.2.2 Οι Πέντε Στύλοι του Ισλάμ
Η μουσουλμανική παράδοση όρισε πέντε υποχρεωτικά καθήκοντα για στους πιστούς. Τα θρησκευτικά αυτά καθήκοντα θεωρούνται ως οι Πέντε στύλοι:
α. Ομολογία Πίστης (Σαχάντα): «Δεν υπάρχει άλλος θεός εκτός από τον Αλλάχ, και ο Μωάμεθ είναι ο προφήτης του.»
Αυτή η ομολογία έρχεται πρώτη απ' όλα. Αρκεί να ειπωθεί δυνατά μπροστά σε δύο ειδικούς μάρτυρες για να θεωρηθεί ότι κάποιος μυήθηκε στο Ισλάμ. Η ομολογία πίστης επαναλαμβάνεται από τον πιστό αρκετές φορές την ημέρα και απαγγέλλεται από τους μιναρέδες στις ώρες της προσευχής. Είναι γραμμένη στους τοίχους των τζαμιών, είναι το πρώτο πράγμα που ψιθυρίζεται στο αυτί ενός νεογέννητου και το τελευταίο στο αυτί του ετοιμοθάνατου.
β. Προσευχή (Σαλάτ): Το Ισλάμ απαιτεί προσευχή πέντε φορές την ημέρα, σε συγκεκριμένες ώρες που καθορίζονται από τη θέση του ήλιου, κατά προτίμηση σε μέρος προσευχής ή σε τζαμί, ή οπουδήποτε αλλού πάνω σε ένα χαλί προσευχής, ενώ οι χειρονομίες τους κατευθύνονται πάντα προς τη Μέκκα. Η προσευχή αναγγέλλεται με το κάλεσμα ενός μουεζίνη από τον εξώστη ενός μιναρέ. Σήμερα η προσευχή αναγγέλλεται μαγνητοφωνημένη (με κασέτα, CD κλπ), και η οποία έχει ως εξής:
«Ο Αλλάχ είναι μεγάλος.
Δεν υπάρχει άλλος θεός παρά μόνο ο Αλλάχ, και
ο Μωάμεθ είναι ο προφήτης του.
Ελάτε στην προσευχή, ελάτε στη σωτηρία.
Ο Αλλάχ είναι μέγας, δεν υπάρχει άλλος θεός
παρά μόνο ο Αλλάχ»
Πριν από την προσευχή ο πιστός πρέπει να είναι καθαρός σωματικά [Κάθαρση: πριν από την προσευχή συνήθως είναι αρκετό το πλύσιμο των χεριών, του προσώπου και των ποδιών, και δεν είναι παράξενο να δει κανείς ειδικά λουτρά κοντά στα τζαμιά. Αυτοί οι κανόνες καθαριότητας οδήγησαν από πολύ νωρίς σε υψηλού επιπέδου υγιεινή στις αραβικές χώρες.], σύμφωνα με το τελετουργικό. Ο πιστός πρέπει να εκτελέσει μια σειρά από τελετουργικές κινήσεις, τόσες φορές όσες επιβάλλει η κάθε προσευχή. Οι γονείς πρέπει να μάθουν στα παιδιά τους αυτές τις κινήσεις μόλις γίνουν επτά χρονών, παρόλο που η προσευχή είναι υποχρεωτική μετά τα δέκα. Όσοι προσέρχονται στο τζαμί πρέπει να είναι ευπρεπώς ντυμένοι και να βγάλουν τα παπούτσια τους πριν μπουν. Οι γυναίκες είτε παραμένουν στον γυναικωνίτη, είτε είναι κρυμμένες πίσω από μία κουρτίνα στο πίσω μέρος του τζαμιού.
Οποιοσδήποτε ενήλικος μουσουλμάνος αρσενικού γένους μπορεί να είναι «ιμάμης», δηλαδή προεξάρχων της προσευχής. Ο ιμάμης είναι αυτός που κάνει το κήρυγμα της Παρασκευής, στην εβδομαδιαία θρησκευτική ακολουθία. Το κήρυγμα είναι συχνά πολιτικό (προπαγανδιστικό) υπέρ της κρατούσας εξουσίας [Κήρυγμα: Για τη νομιμοποίηση της κρατούσας εξουσίας, οι ιθύνοντες των μουσουλμανικών χωρών επιδιώκουν να εξασφαλίσουν την αφοσίωση αυτών που είναι επιφορτισμένοι με το κήρυγμα, προχωρώντας οι ίδιοι στο διορισμό τους. Μερικές φορές τυγχάνει να κηρύττει και ο ίδιος ο αρχηγός του κράτους.].
γ. Φιλανθρωπία (Ζάκατ) [Ζάκατ: η έννοια της αραβικής λέξης ζάκατ (zakat) σημαίνει κάθαρση, οπότε μία τέτοια πληρωμή «καθαιρεί», δηλαδή «εξαγνίζει» θρησκευτικά και νομότυπα το υπόλοιπο του πλούτου.]: Η φιλανθρωπία στην πραγματικότητα είναι υποχρεωτικός φόρος στην περιουσία και τον πλούτο. Κατά τον Μωάμεθ ο φόρος πρέπει να εισπράττεται από τους πλούσιους και να προσφέρεται στους φτωχούς. Ο σκοπός αυτής της «νόμιμης ελεημοσύνης» είναι να εξομαλυνθούν οι διαφορές μεταξύ φτωχών και πλουσίων, χωρίς να γίνει επέμβαση στην αρχή της ιδιωτικής περιουσίας. Το καθήκον να δίνει κάθε πιστός αυτό το φόρο πρόνοιας επηρέασε επίσης την ανάπτυξη του ισλαμικού σοσιαλισμού σε ορισμένες χώρες.
δ. Η νηστεία του Ραμαζανιού (Σαούμ): Το Κοράνι αναφέρει ότι «ο Θεός επιθυμεί την ευημερία σου, όχι τη στέρηση και την ταλαιπωρία σου». Η μεγάλη εξαίρεση είναι η νηστεία στη διάρκεια του μήνα του Ραμαζανιού, δηλαδή του ένατου μήνα του μουσουλμανικού σεληνιακού ημερολογίου [Μήνας Ραμαζανιού: Το μουσουλμανικό ημερολόγιο είναι σεληνιακό, που σημαίνει ότι ο μήνας νηστείας μετατοπίζεται κάθε χρόνο σε σχέση με το ηλιακό ημερολόγιο και έτσι δεν πέφτει πάντα την ίδια εποχή. Ο μήνας του Ραμαζανιού είναι ο μήνας που ο Μωάμεθ είχε την πρώτη του αποκάλυψη.]. Από την ανατολή μέχρι τη δύση του ηλίου απαγορεύονται το φαγητό, το ποτό, το κάπνισμα και η σεξουαλική επαφή. Τη νύχτα οι απαγορεύσεις αίρονται, ενώ σε πολλά μέρη η νυχτερινή ζωή συνεχίζεται ζωηρή, με καλό φαγητό και ποτό [Φαγητό και ποτό: Το Κοράνι απαγορεύει στους μουσουλμάνους την κατανάλωση χοιρινού, επειδή ο χοίρος είναι βρώμικο ζώο. Επίσης υπάρχει απαγόρευση για το αλκοόλ, αλλά εκτός από αυτό, το Ισλάμ δε διδάσκει κανενός είδους ασκητισμού.]. Για τους ταξιδιώτες, τους αρρώστους, τα παιδιά κάτω των δέκα ετών και τις γυναίκες σε κατάσταση εγκυμοσύνης ή γαλουχίας, η νηστεία μπορεί να αναβληθεί μέχρι έναν άλλο ίσο αριθμό ημερών.
ε. Το προσκύνημα στη Μέκκα (Χατζ): Κάθε ενήλικος μουσουλμάνος, που έχει τη δυνατότητα να το κάνει, πρέπει να ταξιδέψει στη Μέκκα μία φορά στη διάρκεια της ζωής του για το ετήσιο προσκύνημα, που λέγεται χατζ (hajj) [Χατζ: Το χατζ γίνεται από 8 έως 13 του Ντου αλ-χίτζα, του τελευταίου μήνα της σεληνιακής χρονιάς.]. Εκεί υπάρχει το παλαιότερο ιερό του Ισλάμ, η Κάαμπα [Κάαμπα: Η μουσουλμανική παράδοση λέει ότι το κτίριο φτιάχτηκε από τον Αβραάμ και τον γιο του Ισμαήλ.], το ορθογώνιο κτίσμα που ο Μωάμεθ είχε εξαγνίσει από τα είδωλα και είχε καταστήσει κέντρο της μουσουλμανικής λατρείας, με τον Μαύρο Λίθο ενσωματωμένο σε έναν από τους τοίχους της. Η Μέκκα και η Κάαμπα, είναι το κέντρο του κόσμου για τους μουσουλμάνους, οπότε όλοι οι πιστοί στρέφονται προς τα εκεί όταν θέλουν να προσευχηθούν, τα τζαμιά είναι χτισμένα με τον μακρύ τους άξονα να δείχνει προς τη Μέκκα, οι νεκροί θάβονται αντικρίζοντας τη Μέκκα. Το μεγάλο τζαμί στη Μέκκα ανακαινίστηκε πλήρως και η περιοχή μπορεί πλέον να χωρέσει 600.000 άτομα. Μόνο όσοι μπορούν να αποδείξουν ότι είναι μουσουλμάνοι παίρνουν βίζα για να μπουν στην ιερή πόλη.
1.3 Μουσουλμανικό-Ισλαμικό Δίκαιο
1.3.1 Ηθική και Πολιτική
Για τους μουσουλμάνους το Κοράνι και η παράδοση του Προφήτη αποτελούν τα θεμέλια του δικαίου. Παραδοσιακά το Ισλάμ δεν κάνει διάκριση μεταξύ θρησκείας και πολιτικής ή πίστης και ηθικών αρχών. Οι θρησκευτικές, ηθικές και κοινωνικές υποχρεώσεις του ανθρώπου παρουσιάζονται στον ιερό μουσουλμανικό νόμο, τη Σαρία (Sari'ah). Σαρία σημαίνει ο «δρόμος προς την πηγή» και είναι ο σωστός δρόμος της ανθρώπινης συμπεριφοράς, δηλαδή το σύνολο των θεϊκών εντολών προς τον άνθρωπο. Η Σαρία δεν είναι συγκρίσιμη με τις σύγχρονες νομοθεσίες. Ουσιαστικώς πρόκειται περί ενός ιδεώδους νόμου. Πρακτικώς πρόκειται περί κανόνος ιδεώδους συμπεριφοράς, που έχει μεγαλύτερη σημασία και επιρροή από οιονδήποτε σύγχρονο νόμο, διότι εμπεριέχει θέματα που αφορούν την υγεία, την ευπρέπεια των συμπεριφορών και το τυπικό της λατρείας. Όπως προκύπτει από τα ανωτέρω, το κύριο χαρακτηριστικό της Σαρία είναι ότι έχει θεία προέλευση. Μόνο ο Μωάμεθ μπορούσε να επικαλεστεί μια νέα «θεία αποκάλυψη» για την αντιμετώπιση μιας νέας καταστάσεως, και επίσης ήταν ο υπέρτατος διαιτητής όλων των διαφορών που του υποβάλλονταν. Οι διάδοχοί του, όπως επίσης και κανείς νομοθέτης, δε διέθεταν καμία απ' αυτές τις ιδιότητες, για να προκαλέσουν αλλαγές στη Σαρία.
Το Ισλαμικό Δίκαιο έχει τις εξής τέσσερις κύριες πηγές [Πηγές Ισλαμικού Δικαίου: Το κίνημα των Σιιτών χρησιμοποιεί μία ακόμα αρχή με την οποία μπορούν να δοθούν νέες ερμηνείες του Νόμου βασισμένες στην προσωπική αντίληψη των ιμάμηδων ]κατά σειρά σπουδαιότητας:
α. Κοράνι
β. Παραδείγματα (sunnat) του Προφήτη (βλέπε παράγραφο 1.2.1.)
γ. Η αρχή της συναίνεσης ή συμφωνίας (ijma): Ο Μωάμεθ είχε πει ότι: «ο λαός μου ποτέ δε θα συμφωνήσει σ' ένα σφάλμα». Έτσι, μια κοινή απόφαση των πιστών θεωρείται δεσμευτική για τους αντιπροσώπους τους, τους ειδικούς νομικούς [Παράδειγμα Ιzma: Η απόφαση των θρησκευτικών αρχηγών να ανακηρύξουν τον καφέ απαγορευμένο ποτό, η οποία έγινε δεκτή με τόσο ηχηρές αποδοκιμασίες από τον λαό, ώστε συμφωνήθηκε να αρθεί η απαγόρευση.].
δ. Η αρχή της ομοιότητας ή αναλογίας (qiyas): Προκειμένου να λυθεί ένα εξ ολοκλήρου νέο ζήτημα που δεν καλύπτεται κατά γράμμα από το Κοράνι ή τη σούνα, βρίσκεται μία όμοια ή ανάλογη περίπτωση στο Κοράνι ή στα προγενέστερα κείμενα από τη ζωή και το άμεσο περιβάλλον του Προφήτη, και μελετάται η βάση της απόφασης εκείνης.
1.3.2 Οικονομία
Το Κοράνι αντιμετωπίζει θετικά την οικονομική δραστηριότητα. Δεν αμφισβητεί την αρχή του δικαιώματος σε ιδιωτική περιουσία, αλλά υπάρχουν ειδικές ρυθμίσεις που επιβάλλουν ορισμένους περιορισμούς στον πλούτο και στην ιδιοκτησία, όπως:
α. Η απαγόρευση του τόκου, η οποία ωστόσο δεν επιβάλλεται ομοιόμορφα, ειδικά στα διεθνή οικονομικά.
β. Η θρησκευτική υποχρέωση για οικονομική προσφορά, φιλανθρωπία (ζάκατ, βλέπε παράγραφο 1.2.2) έχει γίνει στην πράξη φόρος ή τέλος περιουσίας.
Πολιτικοί αναμορφωτές μετασχημάτισαν την ιδέα της φιλανθρωπίας, ότι οι πλούσιοι πρέπει να δίνουν στους φτωχούς, σε σοσιαλιστικά προσανατολισμένες πολιτικές οικονομίες. Ωστόσο οι οικονομίες στην πλειονότητα των αραβικών κρατών βασίζονται στην ελεύθερη αγορά. Το «μάννα» του πετρελαίου τον 20ο αιώνα δεν μείωσε το ήδη υπάρχον χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών στις αραβικές χώρες. Επίσης η επακόλουθη οικονομική πρόοδος δε βελτίωσε το βιοτικό επίπεδο όσο αναμένονταν, διότι ο πληθυσμός παρουσίασε πρωτοφανής ρυθμούς αύξησης, και τα πολιτικά και κοινωνικά συστήματα των αραβικών χωρών δεν εξασφάλιζαν μια πιο δίκαιη κατανομή των εσόδων της παραγωγής.
1.3.3 Η Γυναίκα στο Ισλάμ
Κάποιοι στίχοι από το Κοράνι δείχνουν πως μπορεί ένα κείμενο να χρησιμοποιηθεί για να στηρίξει δύο διαφορετικές απόψεις για το ρόλο των γυναικών: «Οι άντρες είναι κύριοι των γυναικών, γιατί ο Αλλά έχει κάνει τους άντρες ανώτερους από τις γυναίκες [Κοράνι (σούρα 4:31)]» και «Οι γυναίκες, σύμφωνα με ότι είναι δίκαιο, θα έχουν τα ίδια δικαιώματα, όπως και υποχρεώσεις [Κοράνι (σούρα 2:228)]». Η αντίθεση στην αντιμετώπιση αντρών και γυναικών ρυθμίζεται με τους νόμους που αφορούν το γάμο, όπως οι κατωτέρω:
α. Όταν υπογράφεται το συμβόλαιο του γάμου, ο σύζυγος δίνει προίκα, η οποία δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί χωρίς τη συγκατάθεσή της.
β. Οι γυναίκες μπορούν να έχουν μόνο ένα σύζυγο, ενώ οι άντρες μπορούν να έχουν μέχρι και τέσσερις συζύγους [Πολυγαμία: Η πολυγαμία έχει απαγορευτεί επίσημα στην Τουρκία και την Τυνησία].
γ. Το διαζύγιο είναι δυνατό, αλλά μόνο αν ξεκινάει από το σύζυγο [Διαζύγια: Παρότι οι κανόνες εμποδίζουν την εύκολη πρόσβαση στο διαζύγιο, το ποσοστό διαζυγίων στις αραβικές χώρες είναι από τα μεγαλύτερα στον κόσμο.].
δ. Ο σύζυγος έχει το δικαίωμα να τιμωρήσει τη γυναίκα του αν είναι ανυπάκουη: «Όσο για τις γυναίκες εκείνες που φοβάστε την παρακοή τους, συμβουλέψτε τις πρώτα, έπειτα αρνηθείτε να μοιραστείτε μαζί τους το κρεβάτι τους και τέλος, να τις δείρετε ελαφριά [Κοράνι (σούρα 4:34)]».
Το Κοράνι δε θεωρεί το φερετζέ (ή την μαντίλα) υποχρεωτικό [ Φερετζές-Μαντίλα: Το Κοράνι επέβαλλε τη μαντίλα στις γυναίκες του Προφήτη, αλλά με τους πρώτους χαλίφηδες αυτή η υποχρέωση γρήγορα εξαπλώθηκε σε όλες τις μουσουλμάνες γυναίκες.].Ο φερετζές, του οποίου τη μορφή μπορεί να διαφέρει πολύ από την μία περιοχή στην άλλη [Φερετζές ανά τον κόσμο: Μπούρκα ή τσαντρί στο Αφγανιστάν, τσαντόρ στο Ιράν, χιτζάμπ στην εγγύς ανατολή, μπουμπού στην Αφρική.], έγινε το διακριτικό γνώρισμα του ισλαμικού πολιτισμού. Ο αγώνας κατά του φερετζέ ήταν ένα σημαντικό θέμα στον εκσυγχρονισμό πολλών αραβικών εθνών, ωστόσο η αναγέννηση του ισλαμισμού τα τελευταία χρόνια επανέφερε την υποστήριξη του φερετζέ και της μαντίλας.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
ΣΟΥΝΙΤΕΣ ΚΑΙ ΣΙΙΤΕΣ ΣΤΟ ΙΣΛΑΜ
Στο κεφάλαιο αυτό επιχειρείται η προσέγγιση των δύο κυριότερων ρευμάτων στον μουσουλμανικό κόσμο, τα οποία προέκυψαν λίγο μετά το θάνατο του Μωάμεθ, και τα οποία επικρατούν μέχρι και σήμερα.
2.1 Σχίσμα στο Ισλάμ
2.1.1 Διαδοχή του Μωάμεθ
Ο θάνατος του Μωάμεθ, το 632, ήταν απροσδόκητος. Στη διάρκεια της ζωής του δεν προέβλεψε και δεν έλαβε τα μέτρα εκείνα που αφορούσαν στη διακυβέρνηση του κράτους μετά το θάνατό του. Οπότε όταν πέθανε ο Μωάμεθ, και εφόσον φυσικός του διάδοχος δεν υπήρχε, οι μουσουλμάνοι της Μεδίνας συνεκάλεσαν αμέσως την αρμόδια συνέλευση. Για να μην προκληθεί σχίσμα μεταξύ των μουσουλμάνων της Μεδίνας και των μουσουλμάνων της Μέκκας, όλοι συμφώνησαν στην εκλογή του Αμπού Μπακρ (Abou Bakr) ως διαδόχου του Μωάμεθ. Ο Αμπού Μπακρ ήταν ο πλέον έμπειρος από όλους τους υποψήφιους ηγέτες, διότι από το 622, με την εγκατάσταση της ούμας (umma) στη Μεδίνα, ήταν ο στενός σύμβουλος του Μωάμεθ, και η κόρη του Αϊσά (A'isha) ήταν η προτιμώμενη σύζυγος του Μωάμεθ (μετά το θάνατο της Χαντίτζα). Ήταν επίσης βαθύς γνώστης της εσωτερικής λειτουργίας των φυλών-νομάδων και επίσης είχε επιλεγεί από τον Μωάμεθ ως ιμάμης, δηλαδή καθοδηγητής της κοινοτικής προσευχής στη Μεδίνα. Όσον αφορά στον εξάδελφο και γαμπρό του Μωάμεθ, τον Αλή, η υποψηφιότητά του για διάδοχος του Μωάμεθ, δεν συγκέντρωνε την πλειοψηφία των μουσουλμάνων.
Ο Αμπού Μπακρ έλαβε τον τίτλο «Χαλίφης του Αποστόλου του Θεού»(Khalifa rasul Allah) [Χαλίφης: Η σημασία αυτού του όρου μεταλλάσσεται αναλόγως της εξελίξεως του θεσμού. Στις αρχές του 6ου αιώνα αναφέρεται ως «αντιβασιλεύς». Ακολούθως αυτός ο όρος σημαίνει «διάδοχος». Η τρέχουσα μετάφραση είναι «εκπρόσωπος», «αντικαταστάτης».]. Λίγο πριν το θάνατό του, το 634, επέλεξε γραπτώς ως διάδοχό του τον Ουμάρ ιμπν Αλ Χατάμπ (Umar ibn al Κhatab). Ο Ουμάρ δολοφονήθηκε, το 644, πριν προλάβει να κινήσει τη διαδικασία της εκλογής του, πρόλαβε όμως να ορίσει ένα συμβούλιο από το οποίο θα επιλέγονταν ο διάδοχός του.
Ο διάδοχός του Ουμάρ ήταν ο Ουθμάν ιμπν Αφάν (Uthman ibn Affan), από την οικογένεια των Ουμάγια (Umayya). Στη διάρκεια της ηγεσίας του Ουθμάν, οι κοινωνικές εντάσεις που δημιουργήθηκαν από την επέκταση της αυτοκρατορίας έφθασαν σε σημείο παροξυσμού και έκρηξης, και κατέστησαν ανεξέλεγκτες. Οι στασιαστές εκμεταλλεύτηκαν την απουσία φύλαξης, και δολοφόνησαν τον χαλίφη Ουθμάν το 656.
Ο Αλή ιμπν Αμπού Ταλίμπ (Ali ibn Abu Talib), τον οποίον είχαν καταψηφίσει κατά τη διαδοχή του Μωάμεθ, ήταν πλέον αξιοσέβαστος μουσουλμάνος της Μεδίνας, αναγορεύτηκε χαλίφης το 656. Οι ανωτέρω τέσσερις χαλίφηδες είναι γνωστοί στην ισλαμική ιστορία ως οι «ορθά καθοδηγούμενοι» ή «δίκαιοι» χαλίφηδες (rachidun) [Περίοδος rachidun: Η περίοδός τους (632-661) θεωρείται από τους Σουνίτες (sunni) ως η «χρυσή εποχή» ή η «ιδεώδης εποχή» της χαλιφείας.]. Η περίοδος της χαλιφείας τους εντάσσεται στο χώρο του ηθικού παραδείγματος και της πίστεως, και παρατίθεται στον κατωτέρω πίνακα :
ΟΙ «ΟΡΘΑ ΚΑΘΟΔΗΓΟΥΜΕΝΟΙ» ΧΑΛΙΦΗΔΕΣ
Α/Α ΧΑΛΙΦΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΧΑΛΙΦΕΙΑΣ ΑΙΤΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ
1 ΑΜΠΟΥ ΜΠΑΚΡ 632-634 ΦΥΣΙΚΑ ΑΙΤΙΑ
2 ΟΥΜΑΡ ΙΜΠΝ ΑΛ ΧΑΤΑΜΠ 634-644 ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ
3 ΟΥΘΜΑΝ ΙΜΠΝ ΑΦΑΝ 644-656 ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ
4 ΑΛΗ ΙΜΠΝ ΑΜΠΟΥ ΤΑΛΙΜΠ 656-661 ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ
2.1.2 Εμφάνιση των Σουνιτών και Σιιτών
Με το θάνατο του Μωάμεθ, εκτός του προβλήματος της διαδοχής, γεννήθηκαν και άλλα σοβαρότατα ερωτήματα, στα οποία δεν εδόθησαν ομόφωνες απαντήσεις από τους μουσουλμάνους. Ποια η διαδικασία εκλογής διαδόχου; Τι είδους εξουσία παρέχεται στον ηγούμενο της κοινότητας, η οποία ήταν πλέον κράτος και συντόμως θα γινόταν μια αυτοκρατορία; Ποια η θέση των μελών της οικογένειας του Μωάμεθ, της αριστοκρατίας της Μέκκας, των πρωτεργατών της επέκτασης του κράτους; Που θα ευρίσκεται το κέντρο της νέας αυτής αυτοκρατορίας: στην Αραβία, στη Συρία ή στο Ιράκ;
Ο Αλή, γενόμενος χαλίφης το 656, διέθετε τη στήριξη της οικογένειας του Μωάμεθ και των νικηφόρων στρατευμάτων στον πόλεμο κατά του Ιράκ, από την άλλη όμως αντιμετώπιζε την πλήρη και εχθρική άρνηση του διοικητού της Συρίας, Μουαβίγια (Muawiyya), ο οποίος στηρίζονταν από την παλαιά αριστοκρατία της Μέκκας και των Αράβων της Συρίας. Η σύγκρουση αυτή κατέληξε στη δολοφονία του Αλή το 661. Η πλειοψηφία των μουσουλμάνων δεν απέρριψε τη νέα πλέον εξουσία του Μουαβίγια, δηλαδή τη νέα δυναστεία των Ουμάγια (Umayya) [Αλ Χασάν: Ο πρωτότοκος γιος του Αλή, ο Αλ Χασάν (Al Hassan) συναίνεσε όταν αυτοανακηρύχθηκε χαλίφης ο Μουαβίγια. Σύμφωνα με τα ιστορικά στοιχεία που παραθέτουν οι Σιίτες, ο Αλ Χασάν δηλητηριάστηκε από τον Μουαβίγια και πέθανε το 669.]. Έκτοτε αυτοί οι μουσουλμάνοι απεκλήθησαν Σουνίτες (Sunni), διότι θεωρούν ότι παραμένουν πιστοί στη Σούνα (Sunna), η οποία σημαίνει «Παράδοση» του Προφήτη του Θεού, του Μωάμεθ. Οι Σουνίτες είναι έτοιμοι να αποδεχθούν οποιονδήποτε χαλίφη ο οποίος σέβεται τους νόμους του Κορανίου.
Το 671 έγινε στην Κούφα (Koufa) του Ιράκ η πρώτη εξέγερση των οπαδών του Αλή. Η πρώτη όμως εξέγερση κατά της δυναστείας των Ουμάγια έγινε το 680 υπό το δευτερότοκο γιο του Αλή και της Φατιμάς (κόρης του Μωάμεθ), τον Χουσεΐν (Al Husayn ή Hussein). Τη δέκατη μέρα του μήνα Muharram, στην Ιρακινή πόλη Καρμπάλα [Καρμπάλα: Από εκείνη την ημερομηνία αυτή η πόλη θα καθιερώνονταν ως η ιερή πόλη των Σιιτών.], ο στρατός του Ουμάγια υπό τον πρίγκιπα Γιαζίντ (Yazid), γιο του Μουαβίγια, κατακρεούργησε τους επαναστάτες του Χουσεΐν, συμπεριλαμβανομένου και του ιδίου και της οικογένειάς του. Οι τραγικοί θάνατοι του Αλή και του Χουσεΐν, έγιναν σύμβολα του δικαίου και των αδυνάτων καταδυναστευομένων στο Ισλάμ των Σιιτών (Shi'a), όπου το μαρτύριο, το πάθος, ο θάνατος είναι πλέον τα βασικά του δεδομένα, άγνωστα στο υπόλοιπο Ισλάμ. Οι θρήνοι και οι μετάνοιες που ακολούθησαν το μαρτύριο του Χουσεΐν, όπως το θεωρεί η παράδοση των Σιιτών, εμφύσησε νέα και ισχυρή θρησκευτική πνοή στους Σιίτες.
Ο όρος shi'a, εξ ου και σιισμός, σημαίνει «κόμμα» και η πλήρης ονομασία ήταν: «shi at Ali», δηλαδή το «κόμμα του Αλή». Το όνομα του Αλή ήταν τόσο εμβληματικό ώστε στην πορεία του χρόνου παρέμεινε μόνο το «κόμμα». Τα μέλη του κόμματος φαίνεται ότι ορκίστηκαν, ζώντος του Αλή, σ' αυτόν : «...ότι θα είναι φίλοι αυτών που είναι φίλοι του, και εχθροί των αντιπάλων του.» Ο όρκος αυτός δείχνει μια ιδιαίτερη συμπεριφορά των οπαδών του κόμματος.
Έτσι το σημαντικότερο σχίσμα στην ιστορία του Ισλάμ δεν προκλήθηκε από θεολογικές διαφωνίες, αλλά από τη διαμάχη για την ηγεσία της ισλαμικής κοινότητας. Η σιίτικη φατρία πίστευε πως ο ηγέτης πρέπει να είναι απευθείας απόγονος του Προφήτη, ενώ η μεγαλύτερη φατρία, η σουνιτική, πίστευε και πιστεύει ότι την ηγεσία πρέπει να την αναλαμβάνει εκείνος που πράγματι ασκεί την εξουσία (αρκεί να αποδέχεται τους νόμους του Κορανίου και την Παράδοση, δηλαδή τη Σούνα).
2.2 Σουνίτες
Οι Σουνίτες είναι ένας από τους δύο κύριους κλάδους του Ισλάμ, οι οποίοι δίνουν έμφαση στην Παράδοση (Σούνα) του Προφήτη και στην πιστή τήρηση των Κορανικών γραφών. Διατείνονται ότι ο χαλίφης δεν είναι υποχρεωτικό να κατάγεται από τον Μωάμεθ. Για τους Σουνίτες ο χαλίφης είναι επιφορτισμένος όχι με την ερμηνεία του Νόμου, αλλά υπεύθυνος για την εφαρμογή και την τήρησή του, όπου θεμελιώνεται ο θρησκευτικός του ρόλος. Ήταν, ο χαλίφης, απλός αρχηγός, καθήκον του οποίου ήταν να περιφρουρεί την ειρήνη και να διασφαλίζει τη δικαιοσύνη στα μέλη της κοινότητας.
Οι μορφωμένοι μουσουλμάνοι, προερχόμενοι από τη σουνιτική κοινότητα, τυποποίησαν σταδιακά τους κανόνες επεξεργασίας του μουσουλμανικού δικαίου και ίδρυσαν διαφορετικές νομικές σχολές, από τις οποίες τέσσερις κατάφεραν να επικρατήσουν στους κόλπους των σουνιτών: η χανιφική σχολή του Αμπού Χανίφα, η μαλικική σχολή του Μαλίκ ιμπν Ανάς, η σαφιική σχολή του Αλ Σαφιί και η χανμπαλική σχολή του Αχμάντ ιμπν Χάνμπαλ.
Οι Σουνίτες θεωρούν τους εαυτούς τους «ορθόδοξους» και «παραδοσιακούς» μουσουλμάνους και καταλαμβάνουν, σήμερα, το 85% περίπου του μουσουλμανικού πληθυσμού σε όλον τον κόσμο.
2.3 Σιίτες
Οι Σιίτες είναι ο δεύτερος κυριότερος κλάδος στο Ισλάμ, μετά τους Σουνίτες, οι οποίοι θεωρούν τον Αλή, γαμπρό και εξάδελφο του Μωάμεθ, ως διάδοχό του στην ηγεσία της μουσουλμανικής κοινότητας, και όχι τον Αμπού Μπακρ. Οι πρώτοι Σιίτες θεωρούσαν ότι ο ιμάμης (imam) [Ιμάμης : Οι Σιίτες απέφευγαν πάντα τη χρήση του όρου «χαλίφης», για τους ηγέτες τους και χρησιμοποιούσαν και χρησιμοποιούν, αντίστοιχα, τον όρο «ιμάμης».] ή ηγούμενος της κοινότητας έπρεπε να είναι άνθρωπος με ειδικά χαρίσματα και εξουσίες. Αυτός είχε πάντα δίκιο, και αν υπάκουαν σε αυτόν, όλα θα είχαν μια θετική εξέλιξη. Κάθε χρόνο οι Σιίτες τελούν προς τιμή της μνήμης του μαρτυρίου του Χουσεΐν [Μέρα Μνήμης: Την δέκατη μέρα του πρώτου μήνα του χρόνου(Μουχαράμ), ένα σημαντικό γεγονός στη ζωή ενός Σιίτη, η μνήμη του μαρτυρίου του Χουσεΐν. Η θρησκευτική αυτή γιορτή χαρακτηρίζεται κυρίως από δημόσιες επιδείξεις πόνου, όπως το αυτομαστίγωμα.], σε ένα κλίμα ευλάβειας και έντονης συγκίνησης.
Το ρεύμα των Σιιτών ήταν από την αρχή μια πολιτική πραγματικότητα, η οποία με το χρόνο ενδυναμώθηκε με θεολογικό-δογματικό περιεχόμενο. Σήμερα οι Σιίτες καταλαμβάνουν το 10-15%, περίπου, του μουσουλμανικού πληθυσμού σε όλον τον κόσμο. Η πλειονότητα του πληθυσμού των Σιιτών βρίσκεται στο Ιράν και στο Αζερμπαϊτζάν, ενώ υπάρχουν σημαντικές ομάδες στο Ιράκ, στο Κουβέιτ, στο Μπαχρέιν, στο Αφγανιστάν και μικρότερες ομάδες στο Λίβανο, στη Συρία, στο Πακιστάν, στο Κατάρ, στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και στην Ινδία. Η άνοδος του Χομεϊνί (Ayatollah Ruhollah Musawi Khomeini) στην εξουσία του Ιράν, το 1979, ενίσχυσε τη θέση των Σιιτών παγκοσμίως, ενώ τα ένοπλα κινήματα αντίστασης της Αμάλ και αργότερα της Χεζμπολάχ, κατέστησαν γνωστό τον κάποτε ορεσίβιο σιιτικό κόσμο του Λιβάνου.
Τα κυριότερα «παρακλάδια» του σιιτισμού αποτελούν οι κατωτέρω:
α. Δωδεκαδιστές (Ιμαμίτες): Το κυριότερο κίνημα των Σιιτών είναι αυτό των Δωδεκαδιστών (κίνημα των 12 ιμάμηδων). Αυτό το κίνημα έμελλε να αποκτήσει τους περισσότερους οπαδούς των Σιιτών και το οποίο διατείνονταν ότι η διαδοχή του Μωάμεθ ξεκίνησε από τον Αλή και από τους απογόνους του, και έφτασε έως την εξαφάνιση του δωδέκατου στη σειρά ιμάμη, τον ένατο αιώνα. Εφόσον ο κόσμος δεν μπορούσε να υπάρξει χωρίς ιμάμη, η γενική άποψη ήταν πως ο δωδέκατος στη σειρά ιμάμης δεν είχε πεθάνει, αλλά ζούσε σε αποκλεισμό (γκαΐμπα). Αρχικά επικοινωνούσε με τους μουσουλμάνους χρησιμοποιώντας μεσάζοντες, αλλά κάποια στιγμή χάθηκε από τον κόσμο των ζωντανών, ο οποίος ανέμενε την επανεμφάνισή του [ Αναμενόμενος Ιμάμης: ο αναμενόμενος ιμάμης φέρει το επώνυμο Mahdi.] για να εγκαθιδρυθεί η βασιλεία της δικαιοσύνης. Βασικό δόγμα για τους δωδεκαδιστές είναι ότι αναγνωρίζεται το αναμάρτητο και το αλάθητο για τους δώδεκα ιμάμηδες. Οι δωδεκαδιστές, σήμερα, αποτελούν τη μεγάλη πλειοψηφία του Ιράν και είναι η πλειοψηφία των Σιιτών στο Ιράκ. Στον παρακάτω πίνακα αναγράφονται οι δώδεκα ιμάμηδες των δωδεκαδιστών:
ΟΙ ΔΩΔΕΚΑ ΙΜΑΜΗΔΕΣ ΤΩΝ ΔΩΔΕΚΑΔΙΣΤΩΝ
Α/Α ΟΝΟΜΑ ΙΜΑΜΗ ΕΤΟΣ ΘΑΝΑΤΟΥ
1 ΑΛΗ ΙΜΠΝ ΑΜΠΟΥ ΤΑΛΙΜΠ 661
2 ΑΛ-ΧΑΣΑΝ 669
3 ΑΛ-ΧΟΥΣΕΪΝ 680
4 ΑΛΗ ΖΑΪΝ ΑΛ-ΑΜΠΙΝΤΙΝ 714
5 ΜΟΧΑΜΕΤ ΑΛ-ΜΠΑΚΙΡ 731
6 ΤΖΑΦΑΡ ΑΛ-ΣΑΝΤΙΚ 765
7 ΜΟΥΣΑ ΑΛ-ΚΑΖΙΜ 799
8 ΑΛΗ ΑΛ-ΡΙΝΤΑ 818
9 ΜΟΧΑΜΕΤ ΑΛ-ΤΖΑΟΥΑΝΤ 838
10 ΑΛΗ ΑΛ-ΧΑΝΤΙ 868
11 ΧΑΣΑΝ ΑΛ-ΑΣΚΑΡΙ 874
12 ΜΟΧΑΜΕΤ ΑΛ-ΜΟΥΝΤΑΖΑΡ -
β. Ισμαηλίτες (Επταδιστές): Το ρεύμα αυτό διαφέρει, από το αντίστοιχο των δωδεκαδιστών, στο ότι υποστηρίζουν ότι τον έκτο ιμάμη Τζαφάρ αλ-Σαντίκ (Ga'far al Sadek) τον διαδέχθηκε ο γιος του Ισμαήλ (Ismail) και όχι ο Μούσα αλ-Καζίμ (Musa al-Kazem), όπως υποστηρίζουν οι δωδεκαδιστές. Η κοινότητα αυτή ενώ στο ξεκίνημά της ήταν επαναστατική και «δολοφονική» [«Δολοφονική» κοινότητα: Οι Φράγκοι, στα χρονικά τους, αποκαλούν τους Ισμαηλίτες ως «assasini», λόγω των πολιτικών δολοφονιών που διέπραξαν (κατά χαλίφηδων της Βαγδάτης, κατά Σουνιτών ηγετών και κατά σταυροφόρων). Τουναντίον οι Άραβες χρονικογράφοι της εποχής, χρησιμοποιούσαν, για τους εκτελεστές αυτούς των πολιτικών δολοφονιών, τον όρο fida'i ή «ο θυσιαζόμενος», εκ του οποίου προέρχεται ο σύγχρονος όρος «fedayin».], στην πορεία της εξελίχθηκε σε μία ενωμένη κοινότητα, με μεγάλη περιουσία και με αξιόλογο φιλανθρωπικό έργο υπέρ των φτωχών μελών της. Οι Ισμαηλίτες βρίσκονται κυρίως στη Συρία, στο Αφγανιστάν, στο Πακιστάν και στην Ινδία. Στον κατωτέρω πίνακα απεικονίζονται οι επτά «φανεροί» ιμάμηδες των Ισμαηλιτών:
ΟΙ ΕΠΤΑ ΙΜΑΜΗΔΕΣ ΤΩΝ ΙΣΜΑΗΛΙΤΩΝ
Α/Α ΟΝΟΜΑ ΙΜΑΜΗ ΕΤΟΣ ΘΑΝΑΤΟΥ
1 ΑΛΗ ΙΜΠΝ ΑΜΠΟΥ ΤΑΛΙΜΠ 661 ΚΟΙΝΟΙ ΙΜΑΜΗΔΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΔΩΔΕΚΑΔΙΣΤΕΣ
2 ΑΛ-ΧΑΣΑΝ 669
3 ΑΛ-ΧΟΥΣΕΪΝ 680
4 ΑΛΗ ΖΑΪΝ ΑΛ-ΑΜΠΙΝΤΙΝ 714
5 ΜΟΧΑΜΕΤ ΑΛ-ΜΠΑΚΙΡ 731
6 ΤΖΑΦΑΡ ΑΛ-ΣΑΝΤΙΚ 765
7 ΙΣΜΑΗΛ 760
γ. Ζαϊντίτες: Υπάρχουν κυρίως στη Βόρεια Υεμένη, και ταυτίζονται περισσότερο με τις θέσεις των Σουνιτών. Διατείνονται πως κάθε απόγονος του Αλή και της Φατιμά μπορούσε να γίνει ιμάμης, υπό την προϋπόθεση ότι διέθετε την απαραίτητη γνώση και ευλάβεια και είχε επιδείξει σθένος έναντι στην αδικία. Δεν πίστευαν ότι ο ιμάμης ήταν αλάνθαστος ή ότι διέθετε εξουσία μεγαλύτερη από την ανθρώπινη. Οι Ζαϊντίτες συνιστούν κοινότητες που έχουν αποσπαστεί από τη διεθνή ισλαμική κοινωνία, απορρίπτοντας ταυτόχρονα την εξουσία αυταρχικών κυβερνήσεων. Ακόμη, σε αντίθεση με τους δωδεκαδιστές και τους Ισμαηλίτες, επιθυμούσαν και επιθυμούν να ζουν υπό το θρησκευτικό νόμο όπως τον έχουν ερμηνεύσει οι ίδιοι, και δεν είναι διατεθειμένοι να παράσχουν σε έναν ιμάμη ή σε οποιονδήποτε άλλον ηγέτη τη δύναμη που ενδεχομένως να τον οδηγήσει σε κατάχρηση εξουσίας.
δ. Αλαουίτες: Οι Αλαουίτες δεν δίνουν μεγάλη ισχύ στον ιμάμη και είναι γενικά λιγότερο θρησκευόμενοι. Διαβιούν ως θρησκευτική κοινότητα στις περιοχές της Συριακής ακτής. Η κοινότητά τους στηρίζεται από το καθεστώς του προέδρου Άσαντ.
2.4 Διαφορές Σουνιτών-Σιιτών
Παρότι και οι Σουνίτες και οι Σιίτες έχουν το Κοράνι και τους Πέντε Στύλους ως θεμέλια της πίστης τους, υπάρχουν πολλές διαφορές μεταξύ τους σε θρησκευτικό-κοινωνικό επίπεδο, οι οποίες, κατά ένα μέρος, παρατίθενται στον κατωτέρω πίνακα:
Διαφορές Σουνιτών-Σιιτών
Α/Α ΣΟΥΝΙΤΕΣ ΣΙΙΤΕΣ
1 ΠΡΩΤΟΣ ΔΙΑΔΟΧΟΣ ΤΟΥ ΜΩΑΜΕΘ: Ο ΑΜΠΟΥ ΜΠΑΚΡ ΠΡΩΤΟΣ ΔΙΑΔΟΧΟΣ ΤΟΥ ΜΩΑΜΕΘ: Ο ΑΛΗ
2 Ο ΔΙΑΔΟΧΟΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΓΟΝΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥ ΜΩΑΜΕΘ Ο ΔΙΑΔΟΧΟΣ ΕΙΝΑΙ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΟ ΝΑ ΠΡΟΕΡΧΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΚΟ ΔΕΝΤΡΟ ΤΟΥ ΜΩΑΜΕΘ
3 ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ «ΚΡΥΜΜΕΝΟΣ» ΙΜΑΜΗΣ ΜΕ «ΜΕΣΣΙΑΝΙΚΕΣ» ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΠΙΣΤΗ ΓΙΑ «ΚΡΥΦΟ» ΙΜΑΜΗ, Ο ΟΠΟΙΟΣ ΑΝΑΜΕΝΕΤΑΙ ΝΑ ΕΠΑΝΕΛΘΕΙ ΩΣ ΜΕΣΣΙΑΣ (MAHDI)
4 Ο ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΗΓΕΤΗΣ ΔΕ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΜΑΡΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΑΛΑΘΗΤΟΣ. Η ΕΞΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΔΙΝΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΛΑΟ, ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΡΕΦΕΤΑΙ ΣΤΟ ΛΑΟ (ΑΝ ΔΕΝ ΤΗΝ ΑΞΙΖΕΙ) Ο ΙΜΑΜΗΣ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΜΑΡΤΗΤΟΣ, ΑΛΑΘΗΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΞΟΥΣΙΕΣ ΠΡΟΕΡΧΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΘΕΟ.
5 ΔΕΝ ΠΙΣΤΕΥΟΥΝ ΣΕ «ΑΓΙΟΥΣ» ΘΕΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΕΝΑΡΕΤΩΝ ΙΜΑΜΗΔΩΝ, ΟΙ ΟΠΟΙΟΙ ΕΧΟΥΝ ΡΟΛΟ «ΑΓΙΩΝ»
6 ΤΟ ΔΙΠΟΛΟ ΒΑΣΑΝΙΣΜΟΣ-ΣΩΤΗΡΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΓΝΩΣΤΟ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΟΥΝΙΤΕΣ ΤΟ ΔΙΠΟΛΟ ΒΑΣΑΝΙΣΜΟΣ-ΣΩΤΗΡΙΑ ΕΙΝΑΙ ΒΑΣΙΚΟ ΔΕΔΟΜΕΝΟ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΙΙΤΕΣ
7 ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟΣ ΚΛΗΡΟΣ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΛΗΡΟΣ
8 ΣΧΕΔΟΝ ΠΑΝΤΑ Η ΠΛΕΙΟΝΟΤΗΤΑ[ Πλειονότητα Σουνιτών: Ο πληθυσμός των Σουνιτών, παγκοσμίως, ανέρχεται στα 1.200.000.000-1.400.000.000 περίπου, ενώ των Σιιτών, ανέρχεται στα 150.000.000-200.000.000. περίπου.], ΚΑΙ ΣΥΝΗΘΩΣ Η ΕΠΙΚΡΑΤΟΥΣΑ ΤΑΞΗ ΣΧΕΔΟΝ ΠΑΝΤΑ Η ΜΕΙΟΨΗΦΙΑ, ΚΑΙ ΜΕ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΨΥΧΟΣΥΝΘΕΣΗ
9 ΚΑΤΑ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΥΣ, ΤΟ ΔΟΓΜΑ ΚΑΙ Η ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΟΥΣ ΠΑΡΟΜΟΙΑΖΕΤΑΙ ΜΕ ΤΟΥΣ ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΕΣ ΚΑΤΑ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΥΣ, ΤΟ ΔΟΓΜΑ ΚΑΙ Η ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΟΥΣ ΠΑΡΟΜΟΙΑΖΕΤΑΙ ΜΕ ΤΟΥΣ ΚΑΘΟΛΙΚΟΥΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΒΙΑΣ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗΣ ΣΤΟ ΙΣΛΑΜ
Στα δύο προηγούμενα κεφάλαια αναλύθηκε το Ισλάμ, καθώς και τα δύο κυριότερα ρεύματα, οι Σουνίτες και οι Σιίτες. Σ’ αυτό το κεφάλαιο αρχικά θα αναλυθεί η ερμηνεία του Κόσμου του Πολέμου, του Κόσμου της Πίστεως και της jihad. Ακολούθως θα παρατεθούν οι αιτίες της ύπαρξης και της αναζωπύρωσης της βίας στο Ισλάμ, και τέλος θα αναλυθούν οι προϋποθέσεις για την «κατάσβεση» του φλεγόμενου Ισλάμ.
3.1 Κόσμος του Πολέμου, Κόσμος της Πίστεως και Jihad
Οι μουσουλμάνοι νομομαθείς, από την εποχή των Ομμαγιάδων χαλίφηδων (661-750), άρχισαν να διαιρούν τον κόσμο σε δύο περιοχές (dar): την «Περιοχή του Ισλάμ»(dar ul-Islam) και την «Περιοχή του Πολέμου» (dar ul-Harb). Η παραπάνω διαίρεση δεν υπάρχει στο Κοράνι, αποτέλεσε όμως το υπόβαθρο της κοσμοθεωρίας των διαδόχων του Μωάμεθ, μιας θεωρίας που κυριάρχησε (με σοβαρές βέβαια τροποποιήσεις) σε όλες τις «αυτοκρατορικές» μουσουλμανικές δυναστείες μέχρι και των Οθωμανών [Αντώνιος Μ. Οικονομίδης, «Πόλεμος και Ειρήνη στο Ισλάμ», σελ.49]. Σήμερα η διαίρεση αυτή του κόσμου δεν είναι αυστηρή όπως παλαιότερα. Αναλυτικότερα:
α. «Περιοχή του Ισλάμ»(dar ul-Islam) ή κόσμος της πίστεως: περιλαμβάνουν όλες τις χώρες υπό μουσουλμανική κυριαρχία, όπου οι νόμοι του Ισλάμ εφαρμόζονται πλήρως, όπως ακόμη και τις χώρες υπό μη μουσουλμανική διακυβέρνηση, στις οποίες όμως οι Μουσουλμάνοι που διαβιούν σε αυτές μπορούν να ασκήσουν ελεύθερα τη θρησκεία τους, δηλαδή την προσευχή, τη νηστεία, την ελεημοσύνη, τη μετάβαση στους ιερούς τόπους του Ισλάμ, όπως και τους λοιπούς κανόνες της θρησκείας τους.
β. «Περιοχή του Πολέμου»(dar ul-Harb) ή κόσμος του πολέμου: αποτελούσε, κατά το Ισλαμικό Δίκαιο, την περιοχή του κόσμου που δεν είχε υποταχθεί στη μουσουλμανική εξουσία, και βρισκόταν, θεωρητικά ή πρακτικά, σε εμπόλεμη κατάσταση με την Περιοχή του Ισλάμ μέχρι της ενσωματώσεώς της στη τελευταία. Το νομικό εγχειρίδιο «Radd ul-Mukhtar» όμως διευκρινίζει ότι εφόσον οι νόμοι του Ισλάμ εξακολουθούν να ισχύουν παράλληλα με τους νόμους των «απίστων», τότε η χώρα δεν μπορεί να θεωρηθεί ως dar ul-Harb [Hughes Thomas, «A dictiionary of Islam», σελ.69 ].
Όπως είδαμε (βλέπε παράγραφο 1.1.3), η λέξη jihad δε σημαίνει μόνο «ιερός πόλεμος». Η θεωρία του jihad εξελίχθηκε αρχικώς στο Κοράνι. Το βασικό ορόσημο υπήρξε η Εγίρα, οπότε στη Μέκκα το jihad ήταν βασικά ένας πνευματικός αγώνας, ενώ στη Μεδίνα γεννήθηκε το Δίκαιο του Πολέμου. Το καθήκον του «ιερού πολέμου» θεωρείται από τους περισσότερους συγγραφείς ότι καθιερώθηκε από το εδάφιο του Κορανίου, που ονομάζεται «εδάφιο της σπάθης»(ayat us-saif): «Όταν περάσουν οι ιεροί μήνες, τότε φονεύετε τους πολυθεϊστές όπου και αν τους συναντήσετε,..... Αν όμως μετανοήσουν, αν τηρήσουν την προσευχή, αν ελεήσουν, αφήστε τους ελεύθερους, καθότι ο Θεός είναι μακρόθυμος και ελεήμων» [Κοράνι, (Σούρα 9:5)]. Το εδάφιο αυτό, απαγγέλθηκε λίγο πριν το θάνατο του Μωάμεθ, αποτελεί κατά κάποιο τρόπο ακύρωση των εδαφίων της περιόδου της Μέκκας που προτρέπουν υπομονή[ Αντώνιος Μ. Οικονομίδης, «Πόλεμος και Ειρήνη στο Ισλάμ», σελ.62]. Το jihad ήταν το επιθετικό και το αμυντικό όργανο του Ισλάμ για τη διάδοση του προφητικού μηνύματος και για την μετατροπή της dar ul-Harb σε dar ul-Islam.
Στην μετέπειτα εποχή (μετά τον 13ο αιώνα) η έννοια του jihad χρησιμοποιήθηκε από πολιτικά ή στρατιωτικά πρόσωπα, φανατίζοντας το λαό, αποκαλώντας τους εχθρούς «άπιστους», για να διευκολυνθεί η ήττα ή η δολοφονία τους. Έτσι πετύχαιναν να διεξάγουν πολέμους για την εδαφική ακεραιότητα της πατρίδας κατά των μη μουσουλμάνων, ή για εσωτερικές τους ανάγκες [Κων. Γ. Πάτελος, «Η πολιτική εξέλιξη του Ισλάμ», σελ. 52].
3.2 Αιτίες Βίας στο Ισλάμ
Το αν είναι «βίαιο» το Ισλάμ, μας το δείχνει το ίδιο το Κοράνι. Ενώ τα κεφάλαια που αποκαλύφθηκαν στη Μέκκα (αρχικά κεφάλαια) προτρέπουν υπομονή: «Άφησέ τους (άπιστους) μέχρις ότου βρεθούν ενώπιον της ημέρας τους, της ημέρας εκείνης που θα προσβληθούν, και που οι πανουργίες τους σε τίποτα δεν θα ωφελήσουν και δεν θα έχουν αυτόν που τους βοήθησε. Οι κακοί θα υποστούν και άλλα κολαστήρια.....Ανέμενε με υπομονή την απόφαση του Κυρίου σου.» [ Κοράνι, (Σούρα 20:130)], στα κεφάλαια που αποκαλύφθηκαν στη Μεδίνα (τελευταία κεφάλαια), η κατάσταση ήταν τελείως διαφορετική: «Ιδού ποια θα είναι η αμοιβή των μαχομένων κατά του Θεού και του αποστόλου του. Αφού διασπείρουν κακά επί της γης, θα φονεύονται, θα σταυρώνονται, θα τους αποκόπτονται τα χέρια και τα πόδια, θα εξορίζονται από τη χώρα τους. Αυτή ας είναι η αμοιβή τους στον κόσμο αυτό. Στον μελλοντικό, τα βάσανά τους θα είναι πολύ σκληρά.» [Κοράνι, (Σούρα 5:33)]. Η «σκληρή» στάση του Ισλάμ προκύπτει, σύμφωνα με τους μουσουλμάνους ιστορικούς, και από τις πράξεις του Μωάμεθ: αποκεφαλισμός ενός αιχμαλώτου (Uqba ibn-Abu Mo'ait) γιατί έφτυσε κατά πρόσωπο τον Προφήτη, εκτέλεση του Nadhr ibn-Harith γιατί ως βλάσφημος αμφισβήτησε την προφητική ικανότητα του Μωάμεθ [Tabari Abou-Djafar, “Chronique”, σελ.518], σκληρότητα από τον Μωάμεθ και τους συμπολεμιστές του (που την επέδειξε, όπως είπε, «σύμφωνα με τη θέληση του Θεού»), απέναντι στην εβραϊκή φυλή των Banu-Kuraizah, οι οποίοι παρεδόθησαν κατόπιν πολιορκίας (οι άνδρες φονεύθηκαν, τα γυναικόπαιδα έγιναν δούλοι) [Baladuri Al-Imam, “The Origins of the Islamic State”,σελ.40. Tabari Abou-Djafar, “Chronique”, σελ.68]. Ακόμη και ο διάδοχος του Μωάμεθ, ο Αμπού Μπακρ, σκότωσε 84.000 μουσουλμάνους, επειδή αρνήθηκαν να πληρώσουν τον φόρο που απαιτεί το Ισλάμ. Με τα σημερινά δεδομένα, ο «ορθά καθοδηγούμενος» χαλίφης, Αμπού Μπακρ, θα θεωρούταν εγκληματίας πολέμου για γενοκτονία [Harry C. Triandis, “Toward understanding violence in Islam”].
Το Ισλάμ, σήμερα, θεωρείται από το μεγαλύτερο μέρος του Δυτικού κόσμου, και όχι μόνο, σαν θρησκεία «βίας και μισαλλοδοξίας». Βλέπουμε σε πολλά μέρη του κόσμου βίαιες διαμάχες στις οποίες είναι αναμεμιγμένο το Ισλάμ (αν και τις περισσότερες φορές στην άλλη πλευρά των συρράξεων είναι Χριστιανοί, Εβραίοι κλπ), όπως: στην Παλαιστίνη (Εβραίοι εναντίον Μουσουλμάνων), στα Βαλκάνια (Ορθόδοξοι Σέρβοι εναντίον Καθολικών Κροατών και εναντίον Βόσνιων και Αλβανών Μουσουλμάνων), στο Κασμίρ (Μουσουλμάνοι εναντίον Ινδουιστών), στο Σουδάν (Μουσουλμάνοι εναντίον Χριστιανών και ανιμιστών), στη Νιγηρία (Μουσουλμάνοι εναντίον Χριστιανών), στο Ιράν, Ιράκ και Πακιστάν (Σιίτες εναντίον Σουνιτών), στην Ινδονησία (Μουσουλμάνοι εναντίον Χριστιανών), στη Τσετσενία και στις Φιλιππίνες (εξέγερση Μουσουλμάνων), στη Συρία και το Ιράκ (όλοι εναντίον όλων) και τρομοκρατικές ενέργειες σε όλον τον κόσμο κυρίως από την Αλ Κάιντα και το ISIS [ISIS: Islamic State of Iraq and Suria]. Υπάρχουν, επίσης, επιστημονικά στοιχεία που δείχνουν ότι οι Μουσουλμάνοι είναι πιο έτοιμοι να πολεμήσουν από ότι άλλες ομάδες ανθρώπων. [Harry C. Triandis, “Toward understanding violence in Islam”: σε μια μελέτη η οποία διεξήχθη από τον Liu, J. H.,το 2012, σε δείγμα 5.800 μαθητών από 30 χώρες με αντικείμενο την «θέληση να πολεμήσουν για τη χώρα τους», υψηλότερα στην κλίμακα ήταν τρεις Μουσουλμανικές χώρες (Μαλαισία, Τυνησία και Ινδονησία) και χαμηλότερα στην κλίμακα ήταν η Ελβετία και η Ιταλία.] Ο αντίλογος, όμως, από τους μουσουλμάνους, για το «βίαιο Ισλάμ», είναι ότι το Ισλάμ δεν είναι παντού το ίδιο (άλλο το Ισλάμ της Ινδονησίας για παράδειγμα, και άλλο το Ισλάμ του Ιράν), και ότι το Ισλάμ δε σκότωσε όσους σκότωσαν οι πόλεμοι και οι διαμάχες που προκλήθηκαν από τους Χριστιανούς. [Allawi, A. A., “The crisis of Islamic civilization”. Υπολογίζεται ότι σκοτώθηκαν περίπου: 1.000.000 άνθρωποι εξαιτίας των σταυροφοριών (1095-1208μ.Χ.), 350.000 άνθρωποι από την Ιερά Εξέταση και 6.000.000 άνθρωποι εξαιτίας των θρησκευτικών πολέμων του 17ου αιώνα.]
Ποιοι, όμως, είναι οι λόγοι για τους οποίους έχουν αυξηθεί τα ακραία ισλαμιστικά κινήματα (ISIS, Αλ Κάιντα, Αδελφοί Μουσουλμάνοι [ Αδελφοί Μουσουλμάνοι: Το κίνημα αυτό, που ιδρύθηκε το 1928 στην Αίγυπτο, είναι ο «πατέρας» του Ισλαμισμού ως ιδεολογία, που θέτει τη θρησκεία στην υπηρεσία της πολιτικής.]), κυρίως τις τελευταίες δεκαετίες, και η βιαιότητα είναι το πλέον αναγνωρίσιμο χαρακτηριστικό του Ισλάμ; Παρακάτω παρατίθενται οι κυριότερες αιτίες της ύπαρξης βίας στο Ισλάμ:
α. Η 1η Σταυροφορία, κατά την οποία οι Σταυροφόροι κατέλαβαν την Ιερουσαλήμ το 1099, σφαγιάζοντας το 90% των μουσουλμάνων, άνοιξε για πρώτη φορά έναν τρομερό λογαριασμό ανάμεσα στη Χριστιανοσύνη και το Ισλάμ. Η αντιπαλότητα αυτή από τότε υπέβοσκε και κρατεί μέχρι σήμερα, παρά την ειρηνική συμβίωση μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων σε διάφορα μέρη του κόσμου. Ακόμη η αποικιοκρατία, δηλαδή η επέκταση της, κυρίως χριστιανικής, Ευρώπης στα πρώην οθωμανικά εδάφη της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής εισπράχθηκε ως μια νέα αντιισλαμική Σταυροφορία. [Βασίλειος Φίλιας, «Τζιχάντ και Χαλιφάτο: οι συνέπειες μιας αδιέξοδης πολιτικής», Αεροπορική Επιθεώρηση, Τεύχος 102, Δεκέμβριος 2014.] Σε συνηγορία των παραπάνω, ο Σάμουελ Χάντιγκτον [Σάμουελ Χάντιγκτον: Επίσης υποστήριξε ότι οι πληθυσμοί της γης χωρίζονται κυρίως από τις θρησκευτικές τους παραδόσεις και ότι η σύγκρουση μεταξύ των αντίπαλων αυτών παραδόσεων είναι αναπόφευκτη.], στο βιβλίο του: «Η σύγκρουση των πολιτισμών και η νέα τάξη του κόσμου», το 1996, υποστήριξε ότι οι μελλοντικές συγκρούσεις μεταξύ των λαών θα έχουν ως βάση τη θρησκεία και την κουλτούρα και όχι πλέον την ιδεολογία.
β. Το Παλαιστινιακό πρόβλημα και η ίδρυση του Ισραηλινού κράτους. Ακολούθησε και το καθοριστικό και οριακό γεγονός: η ήττα των μουσουλμάνων συμμάχων στον Αραβο-Ισραηλινό πόλεμο, από το οποίο ξεκίνησε και η ήττα του εθνικισμού ως κυρίαρχη πολιτική στις μουσουλμανικές χώρες και η ώθηση πλέον αυτών των χωρών προς τον Ισλαμισμό.
γ. Η επέμβαση των Αμερικανών στο Ιράκ το 2003 έριξε τους πρώτους «σπόρους» για να φυτρώσει το τζιχαντιστικό κίνημα. Οι κυβέρνηση των Η.Π.Α. έδωσε θρησκευτική διάσταση στην αντιπαράθεση, χαρακτηρίζοντας όλα σχεδόν τα κράτη του μεσανατολικού αραβικού τόξου και το Ιράν ως «ζώνη του κακού», σε συνδυασμό με το γεγονός ότι όλα τα μέσα προπαγάνδας των Η.Π.Α. χρησιμοποίησαν τον όρο «σταυροφορία» για να περιγράψουν τον υποτιθέμενο ιερό σκοπό της Καταιγίδας της Ερήμου.
δ. Ο πλούτος της Σαουδικής Αραβίας και η σύνδεσή της με τον «ουαχαμπισμό» [Ουαχαμπισμός (σαλαφισμός): Είναι ένα σουνίτικο κίνημα ευαγγελιζόμενο την επιστροφή στο αυθεντικό Ισλάμ. Σήμερα ο όρος περιγράφει ένα κίνημα σύνθετα ριζοσπαστικό, συγκροτούμενα από ένα κίνημα παραδοσιακό και ένα κίνημα τζιχαντιστών. Όλα αυτά τα κινήματα δίνουν έμφαση στην αδιάλειπτη, χωρίς αλλαγές, συνέχεια του Ισλάμ των πρώτων αιώνων.] είχε ως αποτέλεσμα την χρηματοδότηση πολλών σχολείων (madrassas) σε όλον τον κόσμο, στα οποία διδάσκουν τις πληγές που άφησε ο Δυτικός Κόσμος στους μουσουλμάνους και την ανάγκη για εκδίκηση.
ε. Ο δογματισμός πολλών Σουνιτών ότι οι Σιίτες είναι «άπιστοι» και αντιστρόφως, επέφερε άγριες διαμάχες μεταξύ τους τα τελευταία χρόνια.
στ. Οι ηθικοί αυτουργοί της βίας στο Ισλάμ χρησιμοποιούν αμφισβητούμενα θαύματα και προσδοκίες (σεξουαλικού πολλές φορές περιεχομένου) για την μετά το θάνατο ζωή, για να παρακινήσουν αφελείς μουσουλμάνους να διαπράξουν βίαιες πράξεις, συμπεριλαμβανομένου και των επιθέσεων αυτοκτονίας. Πρώτο παράδειγμα αυτού του τρόπου υποκινήσεως είναι ο ίδιος ο Μωάμεθ στη μάχη του Badr, το 624, όταν είπε στους τριακόσιους συμπολεμιστές του ότι ήρθαν στο πλάι τους χίλιοι άγγελοι για να τους βοηθήσουν στη μάχη, και ότι αν πολεμούσαν καλά θα πήγαιναν στον παράδεισο, ενώ αν δεν πολεμούσαν θα πήγαιναν στην κόλαση. Αυτή η παρακίνηση δούλεψε και έτσι οι τριακόσιοι του Μωάμεθ κέρδισαν τους εννιακόσιους πολεμιστές της Μέκκας. Δεύτερο παράδειγμα: όλα τα αγόρια και οι άντρες μουσουλμάνοι δεν μπορούν να σταματήσουν να σκέφτονται τις «υποτιθέμενες» παρθένες που υπόσχεται το Κοράνι, για όσους πάνε στον παράδεισο [Κοράνι, (Σούρα 55:72)]. Σε μία περίπτωση, συγκεκριμένα, σε έναν βομβιστή αυτοκτονίας, του οποίου η επίθεση εμποδίστηκε τελικά, βρέθηκε να είχε τυλίξει με χαρτί τουαλέτας τα γεννητικά του όργανα, για να τα προστατέψει, με σκοπό την μελλοντική τους «χρήση» στον παράδεισο.
ζ. Στον μουσουλμανικό κόσμο υπερέχει η κουλτούρα της «ομάδας» (umma) και του κολεκτιβισμού, σε αντίθεση με τις περισσότερες χώρες του Δυτικού Κόσμου, στις οποίες υπερέχει η κουλτούρα του ατομικισμού. Η μουσουλμανική κουλτούρα, διαμέσου του κολεκτιβισμού, δοξάζει την αυτοθυσία για το γενικό καλό ή το καλό του Ισλάμ, δίνει την «ταυτότητα» του μουσουλμάνου μόνο (παραγκωνίζοντας τα υπόλοιπά τους γνωρίσματα), και καθορίζει την συμπεριφορά με βάση τους κανόνες της ομάδας και όχι με βάση την προσωπική συμπεριφορά.
η. Ένα μικρό ποσοστό των μουσουλμάνων επιλέγει, ως βασικά ερεθίσματα από τη θρησκεία του, τις βίαιες πτυχές του Κορανίου. Έτσι το «Εγχειρίδιο της Επιδρομής», που βρέθηκε στη βαλίτσα του αρχιτρομοκράτη της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, Mohammad Atta, δήλωνε ότι η 11/9/2001 ήταν «Έργο του Θεού», όπως ορίζεται σε μερικά ιερά κείμενα του Ισλάμ.
θ. Η οικονομική ανέχεια που μαστίζει το μεγαλύτερο μέρος των μουσουλμανικών χωρών, ωθεί πολλούς νέους να συμμετάσχουν στο κίνημα των τζιχαντιστών, για να λύσουν το οικονομικό τους πρόβλημα.
ι. Η πολυγαμία σε μερικές μουσουλμανικές χώρες. Όταν κάποιοι άντρες έχουν τέσσερις γυναίκες τότε άλλοι άντρες δεν έχουν καμία. Έτσι, όταν δεν υπάρχουν προοπτικές για γάμο στους νεαρούς μουσουλμάνους, το άκουσμα των προσδοκώμενων οφελών του παραδείσου, αν θανατωθούν για τον Αλλάχ, κάνει τη jihad πολύ ελκυστική.
ια. Η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η οποία σχετίζεται με τη μείωση της βίας, δεν αναγνωρίζεται από πολλούς μουσουλμάνους [Harry C. Triandis, “Toward understanding violence in Islam” ], διότι, σύμφωνα με τη Διακήρυξη, τα άτομα είναι ελεύθερα να εισέρχονται και να εξέρχονται από οποιαδήποτε θρησκεία της επιλογής τους, πράγμα απαράδεκτο στο Ισλάμ. Αν κάποιος αφήσει το Ισλάμ θεωρείται αποστάτης και τιμωρείται με θάνατο.
ιβ. Η κοινωνική απόρριψη των μουσουλμάνων και του Ισλάμ από τη Δύση. Η μη ομαλή ένταξή τους κατά τη μετανάστευσή τους στο Δυτικό Κόσμο λόγω της «ισλαμοφοβίας», καθώς και η γελοιοποίησή τους από τους Δυτικούς, προκαλεί την αντίδραση του Ισλαμικό κόσμο. Η υπόθεση του Σαλμάν Ρούσντι, συγγραφέα των «Σατανικών Στίχων», των Δανών και Γάλλων καρτουνίστων, και το κατά λάθος κάψιμο του Κορανίου στο Αφγανιστάν το 2012, προκάλεσαν εξεγέρσεις και πολύ βία, καθώς και τον άδικο θάνατο πολλών ανθρώπων.
3.3 Προοπτική Ειρηνικής Συνύπαρξης Ισλάμ και Λοιπού Κόσμου
Μετά από τα αναγραφόμενα του παρόντος κεφαλαίου, υπάρχει ελπίδα και προοπτική ειρηνικής συνύπαρξης του Ισλάμ με τον υπόλοιπο κόσμο; Υπάρχει η ελπίδα και η προοπτική να σταματήσουν η βία και οι αιματοχυσίες που προκαλούνται είτε από Ισλάμ είτε από αυτούς που προκαλούν, δρώντας κατά του Ισλάμ; Η άποψη του παρών κειμένου στα ανωτέρω ερωτήματα είναι: ναι. Υπάρχουν προϋποθέσεις για την αποκλιμάκωση της βίας, και αποτροπή του φαινομένου της «Σύγκρουσης των Πολιτισμών» σε πιο ολέθρια μορφή. Οι προϋποθέσεις για την ειρηνική συνύπαρξη του Ισλάμ και λοιπού κόσμου, έχουν ως εξής:
α. Η άνοδος του μορφωτικού επιπέδου του συνόλου του μουσουλμανικού πληθυσμού σε όλον τον κόσμο. Η μόρφωση θα «στρέψει» τα μυαλά των μουσουλμάνων από τα στερεότυπα του Κορανίου σε περισσότερο κοσμικές αντιλήψεις με απώτερο σκοπό την κατανόηση, εκ μέρους τους, της επιστήμης, της λογικής σκέψης, του ρόλου της παγκοσμιοποίησης και του εκσυγχρονισμού.
β. Η άνοδος του βιοτικού επιπέδου των μουσουλμανικών λαών. Μείωση της οικονομικής ανέχειας θα ωθήσει λιγότερους νέους και νέες στους «εργοδότες» τζιχαντιστές.
γ. Ο σεβασμός του υπολοίπου κόσμου προς το Ισλάμ και τους μουσουλμάνους. Έτσι ο υπόλοιπος κόσμος, και κυρίως ο Δυτικός, πρέπει να προσπαθήσει να κατανοήσει το Ισλάμ, μελετώντας την ιστορία και την κουλτούρα του, και ιδιαίτερα να σταματήσει να το δαιμονοποιεί όπως και να το γελοιοποιεί.
δ. Η κατανόηση από τους λαούς των χωρών του Δυτικού Κόσμου, και κυρίως από τους ηγέτες τους, ότι η αποικιοκρατία, οι απροκάλυπτες στρατιωτικές επεμβάσεις και οι «ωμές» παρεμβάσεις στα καθεστώτα των μουσουλμανικών χωρών, προκαλούν δικαιολογημένες αντιδράσεις από το Ισλάμ, με καταστρεπτικές συνέπειες για όλον τον κόσμο.
ε. Οι μετριοπαθείς και συνεσταλμένοι μουσουλμάνοι, οι οποίοι αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία του Ισλάμ, πρέπει να πείσουν τους μουσουλμάνους που εκπροσωπούν το Ισλάμ της βίας και της μισαλλοδοξίας, ότι το να εκφράζεται το Ισλάμ μόνο με βία, μειώνει την αποδοχή του και το σεβασμό από τον υπόλοιπο κόσμο, είναι ασύμφορο και κοινωνικά και οικονομικά, και πιθανώς στο απώτερο μέλλον να προκαλέσει τη συρρίκνωση ή και την καταστροφή του Ισλάμ.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Δεν υπάρχει πιο ενδιαφέρον αλλά ταυτόχρονα και πιο παρεξηγήσιμο πολιτικο-θρησκευτικό σύστημα από το Ισλάμ. Η γνώμη που θα σχηματίσει ένας ταξιδιώτης, για το Ισλάμ, θα είναι εντελώς διαφορετική αν θα επισκεφθεί το Ιράν, την Τουρκία, την Ινδονησία, το Κατάρ, τη Βόρεια Αφρική, τα προάστια του Λονδίνου ή τα προάστια του Παρισιού. Η άποψη για το Ισλάμ εξαρτάται από την προσωπική οπτική, δηλαδή αν είσαι άντρας ή γυναίκα, κάτοικος ή επισκέπτης, και από τα προσωπικά βιώματα του καθενός.
Ένας φτωχός και καθόλου μορφωμένος έμπορος από την Αραβία, δημιούργησε μια νέα για την εποχή θρησκεία, την οποία επέβαλλε είτε με το «καλό» είτε με το σπαθί σε όλη την Αραβία. Η θρησκεία αυτή είχε επιρροές από το χριστιανισμό και τον ιουδαϊσμό, και ενώ στην αρχή παρουσιάστηκε ως η συνέχεια αυτών των θρησκειών, με τη πάροδο του χρόνου, «έκοψε» τους δεσμούς της από τις δύο προγενέστερες μονοθεϊστικές θρησκείες. Το Ισλάμ ένωσε τους μουσουλμάνους σε μία ομάδα (umma), ανεξαρτήτου καταγωγής και προελεύσεως, και διαμορφώθηκε ως ιδεολογία η οποία συμπεριλάμβανε όλες τις πτυχές της ζωής του κάθε μουσουλμάνου: την πίστη, την κοινωνική συμπεριφορά και την πολιτική.
Η μάχη για τη διαδοχή του Μωάμεθ ήταν ξεκάθαρα θέμα ανάληψης εξουσίας, με μεγάλο δίλημμα για τους μουσουλμάνους μεταξύ της διαδοχής μέσω κληρονομικότητας και της διαδοχής χωρίς την υποχρέωση σύνδεσης με το γενεαλογικό δέντρο του Μωάμεθ. Από αυτή τη διαμάχη προκλήθηκε η διάσπαση των μουσουλμάνων. Οι οπαδοί του Αλή, οι Σιίτες, προσπάθησαν να πάρουν την εξουσία αλλά δεν τα κατάφεραν, και έτσι μείναν στην ιστορία ως η επαναστατική και συνάμα ηττημένη μειοψηφία των μουσουλμάνων (πλην του Ιράν, όπου εκεί είναι πλειοψηφία). Οι Σουνίτες, με τον αέρα της εξουσίας σε όλη σχεδόν την ιστορική διαδρομή του Ισλάμ και μέχρι σήμερα, τηρούν αυστηρά την παράδοση, φτάνοντας κάποιες φορές στα όρια του εξτρεμισμού (π.χ. ISIS, Μπιν Λάντεν, Ουαχαμπισμός κλπ).
Το Ισλάμ, σήμερα, εκτείνεται από το Μαρόκο ως την Ινδονησία, περνώντας από την Εγγύς και Μέση Ανατολή και την Ινδική Χερσόνησο, και από τις ψυχρές ερήμους και τις στέπες της Κεντρικής Ασίας ως τις ζώνες του Σαχέλ της Μαύρης Αφρικής. Εκτός αυτών των περιοχών μουσουλμανικοί πληθυσμοί υπάρχουν σε όλον τον κόσμο. Το Ισλάμ αποτελεί την πιο ραγδαία αυξανόμενη θρησκεία στο κόσμο (το 2015 ανέρχονται σε 1,5 δισεκατομμύριο περίπου, σε σχέση με το 1980 που ανέρχονταν σε 800 εκατομμύρια περίπου), με πλήθος νεαρών ατόμων να την ασπάζονται, εξαιτίας κυρίως του μαχητικού της πνεύματος. Επίσης πολλοί διάσημοι αθλητές και καλλιτέχνες έχουν προσχωρήσει στο Ισλάμ, δίνοντας μεγαλύτερο κύρος και προβολή σε αυτή τη θρησκεία.
Ένα μικρό, κατά την άποψη του συγγραφέα, ποσοστό των μουσουλμάνων, επιθυμούν τη κυριαρχία του Ισλάμ σε όλον τον κόσμο και την επιβολή της Σαρία. Από αυτό το μικρό ποσοστό, ένα μέρος επιθυμεί την ισλαμοποίηση του κόσμου με κάθε μορφής βία. Η βία αυτή έχει προκληθεί, όπως είδαμε στο τρίτο κεφάλαιο, από αιτίες οικονομικές και κοινωνικές και σίγουρα λόγω και της αντίδρασης στη δράση που προκαλεί ο «διεφθαρμένος», κατά το Ισλάμ, Δυτικός Κόσμος. Υπάρχουν σίγουρα κάποιοι τρόποι και προϋποθέσεις για να μειωθεί κατά πολύ αυτή η βία, που παράγει το Ισλάμ τα τελευταία χρόνια (κυριότερη προϋπόθεση κατά τη γνώμη μου: η ευρεία μόρφωση των μουσουλμάνων και η όσο το δυνατόν αποκοπή τους από τον ομφάλιο λώρο του Κορανίου), αρκεί και οι δύο πλευρές, και ο μουσουλμανικός κόσμος και ο Δυτικός κόσμος να πράξουν συνειδητά και χωρίς προσωπικό όφελος.
Συμπερασματικά, η άποψή μου για το Ισλάμ, τους Σουνίτες, τους Σιίτες και τις προοπτικές βίας και ειρήνης μεταξύ του Ισλάμ και του υπολοίπου κόσμου, περικλείεται στην ακόλουθη φράση:
«Ναι, υπάρχουν πράγματι καλοί καθολικοί όπως και καλοί μουσουλμάνοι σε όλον τον κόσμο. Είναι αυτοί που δεν παίρνουν τη θρησκεία τους στα σοβαρά.»
Ρίτσαρντ Ντόουκινς, ηθολόγος, εξελικτικός βιολόγος, συγγραφέας
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ
ΒΙΒΛΙΑ
[1] Αντωνίου Μ. Οικονομίδη: «Πόλεμος και ειρήνη στο Ισλάμ-Το Δίκαιο των Εθνών στο κλασικό Ισλάμ σε σύγκριση με την πρακτική των σύγχρονων Ισλαμικών κρατών.», Διατριβή, Θεσσαλονίκη, 1980.
[2] Pascal Buresi: «Ο κόσμος του ισλάμ-μία πίστη, πολλοί πολιτισμοί», Εκδόσεις ΚΑΣΤΑΛΙΑ, 2007.
[3] Γιοστέιν Γκάαρντερ, Βικτόρ Χέλερν, Χένρι Νότακερ: «Το Βιβλίο των Θρησκειών», Εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ, 2010.
[4] Κωνσταντίνος Γ. Πάτελος: «Η πολιτική εξέλιξη του Ισλάμ», Εκδόσεις ΚΡΙΤΙΚΗ Α.Ε., 2004.
[5] Albert Hourani: «Η ιστορία του αραβικού κόσμου», Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ Α.Ε., Αθήνα, 2009.
[6] Μπέρτραντ Ράσελ: «Κείμενα για τη θρησκεία - επιμέλεια και παρουσίαση Λουίς Γκρίνσπαν & Στέφαν Άντερσον», Εκδόσεις SCRIPTA, Αθήνα, 2006.
ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ
[1] Δρ Ιωάννης Παρίσης, «Προς Ισλαμικό εμφύλιο; Οι συγκρούσεις στο Ιράκ και το «χαλιφάτο» με τα 16 βιλαέτια», Άμυνα και Διπλωματία, Τεύχος Ιουλίου 2014.
[2] Βασίλειος Φίλιας, «Τζιχάντ και Χαλιφάτο: οι συνέπειες μιας αδιέξοδης πολιτικής», Αεροπορική Επιθεώρηση, Τεύχος 102, Δεκέμβριος 2014.
ΠΗΓΕΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ
[1] Christopher M. Blanchard, “Islam: Sunnis and Shiites”, Congressional Research Service Report for Congress, 28 January 2009.(Επιβεβαίωση ανάρτησης: 16/11/2015)
[2] Harry C. Triandis, “Toward understanding violence in Islam”, University of Illinois, 25 February 2013.(Επιβεβαίωση ανάρτησης: 16/11/2015)
[3] www.tovima.gr, «Σουνίτες και Σιίτες: μάχη για την εξουσία από τον 7ο μ.Χ. αιώνα», δημοσίευση: 24/08/2012.(Επιβεβαίωση ανάρτησης: 16/11/2015)
[4] BBC, “Sunnis and Shia: Islam's ancient schism”, δημοσίευση στις 20/06/2014. (Επιβεβαίωση ανάρτησης: 16/11/2015)
[5] History News Network, “What's the difference between Sunni and Shiite Muslims – and why does it matter?”, δημοσίευση: 13/06/2014.(Επιβεβαίωση ανάρτησης: 16/11/2015)
Στο κείμενο χρησιμοποιηθηκαν οι χριστιανικές χρονολογίες, παρότι οι μουσουλμάνοι χρονολογούν τα γεγονότα με αφετηρία τη μέρα της μετανάστευσης του Μωάμεθ από τη Μέκκα στη Μεδίνα, την 24η Σεπτεμβρίου 622, η οποία αποκαλείται από τους Μουσουλμάνους ως Εγίρα. Το ισλαμικό ημερολόγιο είναι σεληνιακό: ο κάθε μήνας αντιστοιχεί στην πλήρη περιστροφή της σελήνης γύρω από τη γη. Έτσι το μουσουλμανικό έτος αποτελείται από δώδεκα σεληνιακούς μήνες των 29-30 ημερών ο καθένας, και έχει μια διαφορά 10-11 ημερών με το ηλιακό έτος (354 ημέρες αντί 365). Συνεπώς οι γιορτές που συνδέονται με το σεληνιακό ημερολόγιο πέφτουν κάθε χρόνο νωρίτερα σε σχέση με τις εποχές. Για να περάσουμε από το γρηγοριανό ημερολόγιο σε αυτό της Εγίρας πρέπει να διαιρέσουμε το γρηγοριανό έτος με το 0,97 και να αφαιρέσουμε το 622. Για παράδειγμα, σύμφωνα με το μουσουλμανικό ημερολόγιο σήμερα βρισκόμαστε στο 1455.
Σημειώνεται επίσης ότι, επειδή όλες οι ημερομηνίες που παρατίθενται στο κείμενο αφορούν τη μετά Χριστό εποχή, παραλείπεται η σύντμηση «μ.Χ.» σε όλες τις αναγραφόμενες ημερομηνίες.
A.Avramidis
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου